Andvari - 01.01.2007, Side 38

36
KRISTÍN ÁSTGEIRSDÓTTIR
ANDVARI
Mannúö bönnuð á íslandi
Fjórði áratugurinn var tími kreppu og átaka og eftir því sem leið á
áratuginn fór pólitískt ástand í Evrópu versnandi. Þýskir nasistar létu
æ dólgslegar og það boð var látið út ganga til allra kommúnista frá
Komintern í Moskvu að þeir ættu að leita sátta við sósíaldemókrata
og aðra sem vildu vinna saman gegn vaxandi fasisma.109 I Þýskalandi
fóru ofsóknir gegn gyðingum sífellt vaxandi og báðu margir þeirra um
hæli í öðrum löndum, þar á meðal íslandi. íslensk stjórnvöld voru lítt
hrifin af komu gyðinga og sendu marga þeirra úr landi aftur, því miður
með hörmulegum afleiðingum fyrir marga þeirra. Hópur Islendinga
reyndi hvað hann gat til að hjálpa þeim gyðingum sem hingað komu og
þrýstu á stjórnvöld um að veita fleirum landvistarleyfi. Stofnað var félag
Friðarvina en meðal talsmanna þess voru Aðalbjörg Sigurðardóttir bæj-
arfulltrúi og Guðlaugur Rósinkranz kennari, síðar þjóðleikhússtjóri.110
í apríl 1939 bað dagblaðið Pjóðviljinn sem gefið var út af sósíalistum
Katrínu um að segja frá samskiptum sínum við Hermann Jónasson
þáverandi forsætisráðherra. Katrín hafði verið beðin um að taka að sér
gyðingatelpu frá Austurríki og bjarga henni þar með úr klóm nasista
sem höfðu tekið öll völd í Austurríki. Búið var að setja föður hennar í
fangabúðir og móðirin var í stórhættu. í desember 1938 leitaði Katrín
til Friðarvina og spurðist fyrir um hvort til stæði að veita austurískum
gyðingabörnum skjól á íslandi. Ef svo væri fór hún þess á leit að „telpan
hennar“ fengi að fylgja þeim hópi. Friðarvinir tóku vel í málið og sendu
erindi til Hermanns Jónassonar þáverandi forsætisráðherra þess efnis
að 5-10 börnum yrði veitt landvistarleyfi. Mjög dróst að svar fengist
sem endaði með því að Katrín hringdi sjálf í ráðherrann. Hermann
sagðist þurfa að bera málið undir aðra stjórnmálaflokka áður en hann
gæfi svar. Katrín ákvað að tala við þá líka en taldi sig reyndar hvorki
þurfa að tala við flokksbróður sinn Einar Olgeirsson né Stefán Jóhann
Stefánsson formann Alþýðuflokksins sem var í stjórn Friðarvina. Hún
talaði því við Olaf Thors formann Sjálfstæðisflokksins sem tók erindi
hennar afar vel og af drengskap, sagði Katrín. Að lokum kom svar
frá Hermanni þar sem beiðninni var hafnað. Katrín rakti þessa sögu í
Þjóðviljanum og var fyrirsögn greinarinnar: „Mannúð bönnuð á íslandi.
Hermann Jónasson meinar íslensku fólki að forða munaðarlausum gyð-
ingabörnum undan ofsóknaræði nasista í Austurríki.“in Katrín var
harðorð í garð Hermanns. Hún sagði m.a.: