Andvari - 01.01.2007, Síða 71

GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Hábragur og lágbragur
Hugleiðingar um notkun Jónasar Hallgrímssonar
á bragarháttum
Eitt skemmtilegasta innlegg fræðimanns á yfirstandandi ári Jónasar Hall-
grímssonar kom frá Gunnsteini Ólafssyni tónlistarmanni og birtist í Lesbók
Morgunblaðsins í aprílmánuði. Þar rifjar Gunnsteinn það upp að í þjóðlagasafni
séra Bjarna Þorsteinssonar sé að finna „kvæðalag Jónasar Hallgrímssonar“
- stemmu sem Jónas hafi sjálfur „átt“ og notað þegar hann kvað fyrir fólk, en
á Norðurlandi var að sögn Gunnsteins mikill áhugi á rímnakveðskap á þeim
árum sem Jónas var að alast þar upp. Þessa stemmu - Eyfirðingalag - mun
Páll Melsteð, skólabróðir og vinur Jónasar frá árunum í Bessastaðaskóla, hafa
raulað fyrir séra Bjarna sem skráði hana í safni sínu.
Eyfirðingalag hentar algengustu tegund ferskeytlu á borð við æskuvísuna
„Buxur, vesti, brók og skó“.
Þetta breytir mynd okkar af Jónasi. Hann verður alþýðlegri og þjóðlegri í
vitund okkar. Við getum ímyndað okkur hann hummandi með sjálfum sér
vísur á borð við „Eg er kominn upp á það“ og þegar kemur að árás Jónasar á
rímnakveðskap Sigurðar Breiðfjörð þá þokar myndin af hrokafullum mennta-
manni að dæma úr fjarlægu hásæti sínu alþýðumenningu eigin þjóðar; þetta
verður fremur - eins og Gunnsteinn orðar það - „uppgjör kvæðamanns við
fortíð sína og tónlistaruppeldi í æsku“’
Þegar Jónas Hallgrímsson var kominn til þroska sem skáld í Kaupmannahöfn
°rti hann ljóð sín til að vekja þjóðina og hrífa. Hann vildi opna augu
landsmanna fyrir fegurð landsins og merkri sögu þjóðarinnar og þeim
andlega krafti sem hann skynjaði á þeim stað þar sem þetta tvennt mættist,
Þingvöllum. Hann hyllti starfsama bændur og harðsnúna sjómenn en deildi á
landlægt dáðleysið, doðann - og ástina á leirburði.
Allt var þetta nátengt í hans huga.
Þegar hann skrifar um rxmnakveðskapinn í sínum fræga dómi um Rímur
Sigurðar Breiðfjörð af Tistrani og Indíönu í þriðja hefti Fjölnis árið 1837
er tónninn eins og hjá manni sem hvetur til byltingar. Hann sker upp herör