Andvari - 01.01.2007, Page 74

72
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
ANDVARI
Hér er ekki bara góðskáld að setja ofan í við leirskáld heldur er miklu
fremur um að ræða ólíka sýn á Edduarfinn, eða öllu heldur róttæka tilraun
til að snúa baki við skáldskaparhefð sem átti sér aldalangar rætur og kom-
ast svo að segja aftur fyrir hana til að ná að virkja aðrar eigindir í arfinum.
Þau einkenni sem Jónas gagnrýnir hjá Sigurði höfðu þróast í aldanna rás hjá
rímnaskáldunum og smám saman orðið viðtekin. Kenningar sínar og heiti
höfðu rímnaskáldin ýmist hvert frá öðru eða úr hinni svokölluðu Laufás-
Eddu sem Magnús Olafsson prestur í Laufási tók saman 1609 að beiðni
Arngríms lærða og hafði að geyma einfaldaða gerð á Eddu Snorra Sturlusonar
sem séra Magnús hafði fyrir sér í að minnsta kosti tveimur handritum; þar er
Gylfaginning endursögð í formi dæmisagna og kenningum Skáldskaparmála
raðað í stafrófsröð skáldum til hægðarauka en Háttatali sleppt.7 í riti sínu
Arfur og umbylting segir Sveinn Yngvi Egilsson um þennan arf og afstöðu
Jónasar til hans:
Hinar goðfræðilegu kenningar og formdýrkun rímnaskáldanna sýna þannig skyldleika
við skáldskaparmál dróttkvæða og umfjöllun Snorra-Eddu svo ekki verður um
villst. Þegar Jónas ræðst gegn rímunum í Fjölni 1837 er hann á vissan hátt að hafna
hirðkvæðahefðinni og fagurfræði Snorra.8
Jónas hafnar sem sé arfi Snorra Sturlusonar eins og hann birtist hjá rímna-
skáldunum en þau höfðu fengið ýmist gegnum Laufás-Eddu eða frá skáldi til
skálds, með þeim afleiðingum að nokkuð var tekið að dofna yfir kenninga-
smíðinni. Sjálfur lagði Snorri í skáldskaparfræðum sínum ríka áherslu á að
kenningar væru í senn ljósar og hófstilltar - gengju upp - og eru hugmyndir
hans um nýgervingu meðal annars hluti af þeirri raunsæiskröfu.
En skáldskapargyðja Sigurðar Breiðfjörð hét ekki „greina Skögul“ hvað sem
líður dári Jónasar heldur hét hún Rósa og er oft ávörpuð í mansöngvum hans
án þess að fyrir liggi að þar sé átt við eina tilgreinda konu fremur en hugsýn.
Og það er ekki rímnakveðskapurinn sem hefur til þessa einkum haldið nafni
Sigurðar Breiðfjörð á lofti heldur stakar vísur sem sumar er reyndar að finna í
mansöngvum rímna hans en hafa losnað þaðan og standa sér sem lausavísur.
íslenska stakan - lausavísan - er ort undir rímnaháttum, með allri þeirri
strangbeisluðu fjölbreytni sem þeir bjóða upp á hvað varðar fjölda vísuorða
og lengd atkvæða, þótt ferskeytlan sé algengust. Formið er býsna strangt, rím
og stuðlar og fastmótaðar reglur um atkvæðalengd setja skáldinu sjálfkrafa
skorður - fyrir utan sjálfvaldar skorður á borð við innrím og er íþróttin sú að
ná að segja sem mest innan formsins. Þegar vel tekst til er sögð saga heillar
ævi í fjórum línum.
Lausavísan hefur fylgt íslenskum skáldskap frá tímum dróttkvæðanna
- sem vissulega ýtir undir hugmyndir um samhengið milli dróttkvæðahefðar