Andvari - 01.01.2007, Blaðsíða 78

76
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
ANDVARI
- sonnettuna, Heine-háttinn og dróttkvæða háttinn - notar hann til að yrkja
myrk og kaldhæðnisleg Ijóð á borð við áramótaljóðið Svo rís um aldir árið
hvurt um sig, ljóðaflokkinn Annes og eyjar og Að vaði liggur leiðin.
Reyndar eru það ekki bara ferskeytlur sem hann notar þennan vetur til að
yrkja sig í sátt við íslenska skáldskaparhefð: Vorvísur sem hann segir vera a
la Jón Þorláksson hafa að geyma mikla rímdýrð í anda þessa gamla sveitunga
og gömlu skáldanna yfirleitt - ekki síst Hallgríms Péturssonar.
Umbúðarleysi og látleysi einkennir stökurnar um Vorið góða. Fyrra erind-
ið segir frá því hvernig vorið góða grænt og hlýtt grœðir í að minnsta kosti
tvöföldum skilningi: gróðursetur líf í dalnum og græðir mein vetrarins og
allt verður fyrir vikið nýtt: búféð og sá sem annast það - smalinn. í seinna
erindinu bætist við enn meira indæli í vísuorðunum um þrastasönginn sem er
„kvikur“ og óvenju fagurt dæmi um það hvernig Jónas gat teflt saman tveim-
ur skynsviðum til að gera ljóðmyndina sterkari; allt iðar bókstaflega af lífi í
þessum tveimur línum: „Kveður í runni, kvakar í mó /kvikur þrastasöngur“.
En þá bregður svo undarlega við að skáldið segir þrátt fyrir þetta að sig „fýsi“
að fara aftur í göngur - en í fyrri gerð kvæðisins „langar“ hann einungis.
Þrösturinn góður, fuglinn trúr, sendiboðinn úr suðrinu kveður baki brotnu,
en skáldið getur ekki beðið eftir haustinu; kannski af því að haustið er tími
uppskeru og mannfagnaðar og glatt á hjalla í göngum og réttum - en haustið
er líka sá tími þegar fuglasöngurinn kviki hljóðnar, það sem grænt var gulnar
og það kólnar í veðri. Og svo tekur að dimma á ný. En sem sé: þó að vorið sé
svona gott og hlýtt og allt verði þá nýtt þá er engu að síður óþol í skáldinu:
það vill komast í göngur. Og göngurnar eru niðurstaðan af vorinu. Þá endar
hringrás lífsins. Vísurnar eru ekki í sjálfu sér um vorið þó að því sé að sönnu
lýst af mikilli alúð: þær eru um það að skáldið treystir sér ekki til að taka þátt
í vorinu, er ekki hluti af gróandanum - smalinn í fyrsta erindinu sem orðinn
er sem nýr - það er ekki hann.
Dauðinn er enn nálægari í stökunum sem Jónas orti síðasta veturinn sinn á
lífi, þann 21. desember 1844, og þar ríma líka lýsingarorðin hlýr og nýr. Þar er
hlutskipti íslendingsins sem er „einn sér“ í útlöndum og á ekkert fyrir hönd-
um annað en að deyja vinalaus, lýst á umbúðarlausan og nöturlegan hátt: hann
á í vændum koss frá torfunni. Fyrsta vísan er í þriðju persónu og virðist lýsa
almennu hlutskipti. í annarri vísu tekur fyrsta persóna við - „mér var þetta
mátulegt“ - og hugsar til þriðju persónu kvenkyns. í þriðja erindi kemur strax
önnur persóna eintölu - hún er ávörpuð og kvödd af hæfilega mildri ásökun
(„lifðu sæl við glaum og glys“) til að stinga en um leið minnt á að „ég“ yrki
skemmsta daginn „í öngum mínum erlendis“ sem vísar í senn til þess að sitja
daglangt við yrkingar og að fylla daginn af tilgangi og iðju, gera eitthvað úr
honum. Síðasta vísan lýsir svo því sem í vændum er: „Sólin heim úr suðri
snýr/ sumri lofar hlýju“. Og í framhaldinu er orðið nýr tvítekið en ekki sem