Andvari - 01.01.2007, Side 109

andvari
AÐ ENDURSKAPA EINSTAKLING
107
Sá sem afhelgar sögupersónu sína ritar ekki æruminningu í þeirri merkingu
sem hér er lögð til grundvallar. Það skal vottað að þessi fyrrum „granni“
minn á Sigurhæðum er stórum mennskari eftir lestur á bók Þórunnar en
hann var fyrir. A löngum köflum verður rit Þórunnar hugmyndasögulegt og
sálarfrœðilegt, einkum þegar hún fjallar um framlag sr. Matthíasar til bók-
mennta og trúmála. Dramatísk spenna einkenndi ævi sr. Matthíasar á köflum,
ekki síst á árunum „undir skugga Esjunnar“.36 Þó nær sagan því tæplega að
geta talist „exístensíell“ œvisaga.
I bókinni er sem sé unnið með fjölmörg sjónarhom á sr. Matthías sem eðlilegt
er eins og lífsstarfi og lífshlaupi hans var háttað. Lætur nærri að kalla megi Upp
á Sigurhœðir sagnfræðilega ævisögu með hugmyndasögulegri og sálarfræðilegri
áherslu og skáldlegu ívafi. Þá er athyglisvert að meðan á sögurituninni stóð gaf
Þórunn verki sínu félagslegt hlutverk sem hún leiddi af túlkun sinni á hlutverki sr.
Matthíasar sjálfs á sinni tíð. Þórunn lítur svo á að sr. Matthías hafi gegnt mikilvægu
hlutverki við að boða „frjálsa guðfræði þegar heimsmynd vísindanna vék heims-
mynd kristninnar til hliðar“.37 Þannig tók hann þátt í að endumýja guðfræðilega
umræðu á tímabili vaxandi vísindahyggju.38 Þórunn vill með verki sínu leggja sitt
af mörkum til að viðhalda „trúarlegu tungumáli“ þjóðarinnar á tímum fjölhyggju.
Þá vill hún að sú staðreynd að hátt í 90 prósent þjóðarinnar sé „með annan fótinn
1 kirkjunni" öðlist dýpri merkingu, þ.e. að „tilfinningaflæðið því samfara" verði
meira. Telur hún með réttu að þar geti sr. Matthías verið fordæmi.39
Myndin afsr. Matthíasi
Hvaða mynd blasir við af sr. Matthíasi við upphaf 21. aldar eftir útkomu bókar
Þórunnar Erlu Valdimarsdóttur og í ljósi annars þess sem um hann hefur
verið ritað í seinni tíð?
Fyrir þorra fólks er sr. Matthías fyrst og fremst „skáldið á Sigurhæðum“,
vissulega eitt helsta sálmaskáld kirkjunnar og höfundur þjóðsöngsins en einn-
ig þjóðskáld í hópi með Grími Thomsen, Benedikt Gröndal og Steingrími
Thorsteinsson.40 Hann orti um landið og einkum þjóðina á endurreisnartím-
um sem nú eru kenndir við „þjóðbyggingu“ en með því er átt við mótun
islenskrar sjálfsmyndar beggja vegna aldamótanna 1900.41 Skáldskap hans
hefur verið lýst svo:
I kvæðum Matthíasar Jochumssonar er einkennileg blanda af innilegri guðstrú,
djúpstæðri og tilfinningalegri samúð með snauðri alþýðu og rómantískri fegurð
og hyllingu á mikilmennum sögunnar. Þetta ljær honum sérstakan sess f íslenskri
bókmenntasögu og má um hann segja að hann líkist fyrst og fremst sjálfum sér.
Augljóst er samt af kvæðum hans og ummælum að mest hefur hann metið skáldskap
sem ortur var af hita og innblæstri - og með hjartanu,42