Andvari - 01.01.2007, Page 117

STEFÁN PÁLSSON
„Vél er getur vaxið“
- hugleiðingar um vísindasagnritun út frá
Guðmundarsögu Finnbogasonar
Um aldamótin 1900 höfðu áhugamenn um vöxt og framgang vísindanna
ástæðu til að vera sigurreifir. Áratugina á undan höfðu nýjar og byltinga-
kenndar kenningar komið fram á flestum sviðum raunvísinda. Með þróunar-
kenningu Darwins að vopni þóttist líffræðin geta skýrt hvernig mannkynið
varð til, bakteríufræðin vakti vonir um að innan skamms tíma mætti útrýma
skæðustu sjúkdómum og í sífellu bárust fregnir af nýjum undratækjum sem
að meira eða minna leyti mátti rekja til vísindalegra uppgötvana.
Að margra mati var þó stærsta vísindabyltingin handan við hornið og sner-
ist hún hvorki um fjarlægar reikistjörnur né agnarsmáar örverur. Ef takast
mætti að kortleggja sjálfan mannshugann og skilja gangverk sálarinnar
myndu opnast óendanlegir möguleikar hvort heldur væri til að bæta og efla
samfélagið eða jafnvel sigrast á dauðanum og komast í samband við sálir á
öðrum tilvistarstigum.
I iðandi fræðasamfélagi háskólanna hlaut hin unga grein, sálfræðin, að
höfða til fjölda leitandi stúdenta. Og þótt þrýst væri á íslenska námsmenn í
Kaupmannahöfn af fjölskyldu og vinum, að leggja fyrir sig „öruggar“ grein-
ar til embættisprófs, lét piltur norðan úr landi heillast af þessum framandi
fræðum. Guðmundur Finnbogason, síðar landsbókavörður og forseti Hins
íslenska bókmenntafélags, nam sálfræði í Höfn og varði þar doktorsritgerð
sem vakti athygli víða um lönd. Sú saga er meðal þess sem lesa má um í bók
Jörgens Pind: Frá sál til sálar. Ævi og verk Guömundar Finnbogasonar sál-
fi'ceðings.
Frá sál til sálar er þó annað og meira en frásögn af lífshlaupi eins fræði-
manns. Hún er ekki síður ágrip af sögu sálfræðinnar á upphafsáratugum henn-
ar og þá sérstaklega hugmyndum bandaríska hugsuðarins William James og
nokkurra evrópskra fylgismanna hans. Litlar kröfur eru gerðar til lesandans
urn þekkingu á helstu atriðum í sögu og hugtökum sálfræðinnar, raunar gætu
heilu kaflarnir vel átt heima í kennslubókum fyrir framhaldsskólanema.