Andvari - 01.01.2007, Side 148

146
EYSTEINN ÞORVALDSSON
ANDVARI
Jónas Hall og Stefán G. svöruðu fyrir hönd Menningarfélagsins.13 Stefán
telur „fát og glumrugang“ séra Jóns með eindæmum. Hann bendir á að
Menningarfélagið sé óháð trúarskoðunum en félagarnir hafi sameiginlegar
skoðanir um andlegt frelsi og þroska. Síðan rekur hann meginmarkmið
félagsins um þekkingu, siðferði, reynslu og víðsýni án trúarjátningar. Félagið
vilji „leysa hlekki fordómanna af manninum"; sé trúin, sem byggist aðeins á
því sem „skrifað stendur“ í Biblíunni, áreiðanlegri en sú, sem lengra hefur
leitað að rökunum, og sé það „guðleysi“ og „ofsókn“ að hvetja menn til að
vinna saman í bróðerni að því að gera hver öðrum þetta hversdagslíf og
þennan heim þægilegri, hvað sem prestakenning og biblíulexíum líður, þá
sé Menningarfélagið eflaust vantrúarfélag. Félagsmenn hafi hinsvegar ólíkar
trúarbragðaskoðanir en það hindri þá ekki í að vinna saman að markmið-
unum.
í Sameiningunni kvartar séra Friðrik J. Bergmann hástöfum yfir gagnrýni
á kristindómsinnrætingu í sunnudagaskólum Kirkjufélagsins: „Sá andi er hér
til, sem heldur því fram, að sunnudagsskólinn sé hin versta og háskalegasta
stofnan, er til sé, fyrir æskulýðinn, því hann læri þar ekkert nema þessa sömu
andadrepandi tuggu, nefnilega guðs orð biblíunnar, er sé hið versta átumein
í mannfélaginu og tálmi allri menning og frelsi, og yfir höfuð að tala öllum
vísindum og framförum, en haldi fólki í áþján og kúgan og fávisku.“14
Ekki er ólíklegt að fríþenkjarar og guðleysingjar hafi haft illan bifur á
sunnudagaskólum lútersku kirkjunnar, en í þeim var trúarleg uppfræðsla lengi
vel stunduð í íslendingabyggðum vestra. Um það álit vitnar erindi í kvæðinu
„Snækolli“ eftir Stefán G„ en þar er eitt erindið þetta.:
Ef Snækollur vanhyggið vann
og varð mest við afturhald riðinn:
A sinni tíð svona var hann
í sunnudagsskólanum sniðinn,
sem orkar á óvita að heita
því auðsveipni, er fullvitar neita.
Snækollur er annars eftirminnileg persóna í Grettlu. Hann var einn af þeim
illvirkjum sem Grettir Asmundarson kom fyrir kattarnef meðan hann dvald-
ist í Noregi. Sögupersónan Snækollur komst með óvæntum hætti inn í trú-
máladeilurnar. Og það sem undarlegra var: það gerðist fyrir tilverknað höf-
uðklerksins Jóns Bjarnasonar eins og nánar verður vikið að hér á eftir.
Þó að trúmáladeilurnar væru vissulega einkum háðar í þrætubókarlegum
blaðaskrifum og greinargerðum, hlutu þær líka að teygjast yfir á svið kveð-
skapar eins og áður greinir. Þeir fjölmörgu Vestur-íslendingar, sem vildu
aukið frelsi í trúmálum eins og á öðrum sviðum, börðust gjarnan fyrir því
í kvæðum og gagnrýndu bókstafstrúna óvægilega í kveðskaparforminu. I