Andvari - 01.01.2007, Qupperneq 159

andvari
GRETTIR OG SNÆKOLLUR
157
Og Matthías er ómyrkur í máli þegar hann sendir Kirkjufélagsmönnum þessa
umvöndun og áminningu:
Sé nokkur kredda til, sem löngu er úrelt orðin og kristindóminum til tjóns og svívirðingar,
er það þessi. Og þó menn sakir þrályndis eða hjátrúar trúi ekki vísindamönnunum, ættu
menn þó að trúa hinum ágætustu guðsmönnum, sem nú lifa, og allir, eða nálega allir,
fordæma lærdóminn um eilífa útskúfun!
Eins og nærri má geta lét Jón Bjarnason sér þetta ekki líka. Hann bregst við
með grein sem nefnist „Hneyksli“ í Sameiningunni. í seinni hluta hennar
segir Jón að Matthías komi fram „eins og stálharður Únítari“. Jón óttast að
„vantrúar-yfirlýsing séra Matthíasar" hljóti ekki makleg málagjöld á Islandi,
„að það trúaratriði, fordæmingarlærdómurinn“, verði álitið smáatriði og að
kristindómurinn standi jafnréttur eftir. Þessvegna beinir hann máli sínu til
kirkjuyfirvalda á íslandi. Jón telur að Matthías muni ekki taka orð sín aftur
og þessvegna verði kirkjuyfirvöld að útiloka hann frá „öllum kirkjulegum
„brauðum" á íslandi“. Með augljósri meinbægni hnýtir Jón við þetta þeirri
athugasemd að þá neyddist Alþingi líklega til að auka við þann smásálarlega
skáldastyrk sem Matthíasi hafi verið úthlutað.
Svo fór að biskup íslands krafðist þess að Matthías gerði opinbera yfirbót
vegna skrifanna um hinn kristilega fordæmingarlærdóm. Ekki varð Matthíasi
skotaskuld úr því frekar en fyrri daginn.38 í yfirlýsingu í Kirkjublaðinu segir
hann að biskup hafi skorað á sig að yfirlýsa að hann „hafi ritað öll hin svæsnu
orð í téðri grein minni, er valdið geta hneyksli, með ofmiklum hita og í bráð-
ræði. Þetta kannast ég við og beiðist afsökunar fyrir.“ Einnig hafi biskupinn
skorað á hann að votta skýlaust að ásetningurinn með greininni „hafi ekki
verið sá, að rýra eða kasta skugga á kirkju vora og kristindóm. Þetta segist
Matthías gera fúslega enda hafi aðaltilgangur sinn verið einmitt sá að efla og
auka álit og sóma kirkjunnar. í þessari kænlegu yfirbótaryfirlýsingu afneitar
Matthías engu af inntaki greinar sinnar, enda var Jón Bjarnason sárgramur
yfir þessum málalokum. í málgagni sínu fullyrðir hann að áminning biskups
hljóti að hafa ætlast til meiri iðrunar en yfirlýsing Matthíasar beri með sér.
Smám saman tók séra Friðrik J. Bergmann að efast um málstað Kirkju-
félagsins vestra og taldi hann einstrengingslegan og gamaldags. Hallaðist
hann því að sjónarmiðum fríþenkjara og fjarlægðist að sama skapi svara-
bróður sinn Jón Bjarnason. Þetta varð að fullum fjandskap og fór svo að
Kirkjufélagið klofnaði 1909. Mögnuðust þá harðvítugar deilur milli þessara
trúarfylkinga. Þær þrætur voru ekki eingöngu um trúarsetningar, heldur einn-
ig um eignarhald á kirkjum, sumum veglegum, sem söfnuðirnir höfðu reist
fyrir eigið fé.
Fleiri íslenskum prestum en Matthíasi Jochumssyni óaði við þröngsýni lút-
erska kirkjufélagsins í Vesturheimi. Magnús Jónsson var einn þeirra presta