Andvari - 01.01.2007, Blaðsíða 184

182
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
ANDVARI
þegar ekki mátti hafa orm í beitu, af því að hann var ekki til alls staðar á
landinu, og markönglar voru bannaðir, af því að þá fengu duglegir fiskimenn
meira í sinn hlut.
Ójöfn tekjuskipting verður alltaf til: Jafnvel í landi, þar sem ævitekjur manna
væru jafnar, yrði tekjuskipting ójöfn vegna þess, að menn afla mishárra tekna
á ólíkum tímabilum ævinnar.35 En í íslenskri tungu merkir ójöfnuður ekki
aðeins ójafna tekjuskiptingu, heldur líka aðstöðumun. Ójafnaðarmenn voru
að fornu þeir, sem sátu yfir hlut annarra, gengust ekki undir sömu reglur og
grannar þeirra.36 Hinar miklu breytingar, sem orðið hafa á íslenska hagkerf-
inu í anda Adams Smiths síðustu sextán árin, hafa einmitt jafnað aðstöðumun
með því að fjölga tækifærum fyrir alla. Þeir, sem eru aftastir í röðinni hverju
sinni, vita, að þeir standa ekki fastir í sömu sporum, heldur komast þaðan,
ef þeir vilja eitthvað á sig leggja. Þetta hefðu þeir Hegel og Rawls eflaust
báðir skilið og virt, ólíkt gagnrýnendum íslensku leiðarinnar. Hegel hefði
fagnað því, að menn nytu svo hærri tekna, að í senn kæmust þeir yfir skatt-
leysismörk og þyrftu ekki eins háar bætur og ella. Þá væri líklegra, að þeir
nytu viðurkenningar, væru taldir jafningjar annarra, fyndu til sjálfra sín sem
fullgildra borgara. Þetta væri beinlínis æskilegt. í skilningi Hegels er meiri
jöfnuður í landi, þar sem menn skiptast ekki í þiggjendur og veitendur, heldur
þar sem flestir eða allir eru veitendur. Jöfnuður hefur líka aukist á Islandi í
öðrum skilningi, milli núverandi kynslóðar og komandi kynslóða, við það,
að ríkið hefur greitt niður skuldir sínar. Þá hafa þeir, sem fara með atkvæð-
isrétt hér og nú, stillt sig um að misnota aðstöðu sína á kostnað afkomenda
sinna. Hegel og Rawls hefðu líka báðir bent á, að ekkert atvinnuleysi er á
íslandi ólíkt því, sem gerist í Svíþjóð og mörgum öðrum Evrópulöndum.
Það merkir, að allir sjálfbjarga menn hafa næg tækifæri til að vinna sig út úr
tímabundnum erfiðleikum. Meiri jöfnuður er á Islandi, þar sem öllum stendur
einhver atvinna til boða, en í Svíþjóð, þar sem þjóðin skiptist í launþega og
atvinnuleysingja, en með fulltingi ríkis og verkalýðsfélaga bægja launþegarn-
ir atvinnuleysingjunum frá vinnumarkaðnum, meðal annars með ósveigjan-
legum launakjörum.
Rawls hefði síðan spurt, hvort hinir verst settu á íslandi væru betur komnir
við núverandi ástand, þar sem reynt er að auka verðmætasköpun og ein-
skorða velferðaraðstoð við þá, sem þurfa hana, eða staðnað atvinnulíf eins
og í Svíþjóð. Hann hefði staðnæmst við þær tvær staðreyndir, sem hér hefur
verið bent á, að kjör hinna verst settu hafa batnað hraðar á íslandi en í flestum
öðrum vestrænum löndum og að kjör þeirra virðast í alþjóðlegum samanburði
vera einhver hin bestu í heimi. Aukin verðmætasköpun síðustu ára á íslandi
merkir einnig, að ríkið er aflögufærara en áður. Þetta sést á einföldu dæmi.
Setjum svo, að það fólk, sem getur ekki séð sér farborða af eigin rammleik,
til dæmis vegna örorku, elli eða alvarlegra sjúkdóma, sé 5% landsmanna.