Andvari - 01.01.1956, Page 88

84
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
til hefir hún með nokkrum hætti verið í ljós komin um 1200,
en óvíst, að hennar hafi þó gætt að ráði fyrri en á ofanverðri
13. öld. Um 1300 og upp þaðan er hún aftur á móti orðin
all-áberandi og kemur fram í ýrnsu fleiru en lækkandi landverði,
þótt það sé eitt órækasta vitni hennar.
Mönnum er gjarnt að tengja allsherjarhnignun þá, sem verð-
ur í lífi þjóðarinnar um þetta leyti, við atburði þá, er stórfelld-
astir eru og mesta athygli hafa jafnan að sér dregið, er litið er
til 13. aldar, en þeir eru borgarastyrjöldin um miðbik aldarinnar
og hrun þjóðveldisins. Borgarastyrjöldin, Sturlungaöldin, hafði að
vísu ill áhrif á þjóðlíf og þjóðarhagi, en hvorki stóð hún svo
lengi né var hún svo skæð um manndráp eða eyðingu verð-
mæta, að henni verði með nokkrum hætti kennt unr almenna
hnignun atvinnulífs í landinu upp þaðan. Skörð þau, er hún
hjó, voru ekki dýpri en svo, að vel máttu þau jafn-full verða
á fremur skömmum tíma. Glötun sjálfstæðisins var öllu affara-
meiri, leiddi af sér langvinnt tjón í ýmsum efnum. En fjárhags-
legar afleiðingar hennar voru, a. m. k. fyrst í stað, og reyndar
enn um langa hríð, engan veginn stórvægilegar. Líkast til má
þó líta svo á, að ástæður þær, sem nú voru taldar, eigi hér sinn
þátt. En hér verða fleiri orsakir fundnar, miklu veigameiri.
Efeimildum vorum um sögu 13. og 14. aldar er allmjög mis-
jafnt farið, en þó þann veg, að þær má telja í traustara lagi,
það sem þær ná. Annars vegar eru hin miklu sagnarit 13. aldar
og annálar, hins vegar annálar 14. aldar og fornbréf ýmis og
frásagnir. Nú er það eftirtektarvert, þegar gögn þessi eru at-
huguð, að því líkt er sem árferði fari versnandi er líður á 13.
öld og með upphafi 14. aldar. Þá gerist og krankfelldara í land-
inu og meira um mannskæðar sóttir en löngum fyrr. Viðnáms-
þróttur þjóðarinnar virðist fara þverrandi og allir hennar hagir
valtari en áður. Þannig ber mjög á því, að kvikfjáreignin, sem
þá var enn meginstoð þjóðarbúsins, sæti miklum áföllum, hvað
eftir annað. Nú er ekki fyrir það að synja, að árferði hafi í raun