Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1928, Blaðsíða 57
IÐUNN
Samúö, vanúð, andúð.
51
leiki, samúðin, sé oss alls eigi í eðlið borin. — Þvert
á móti. Hún er meir að segja á vissan hátt frumgetnari
eðli lífveranna en sjálfar þær hinar frumstæðu eigindir,
er vér nefnum eðlishvatir. En þær eru, eins og allir
vita, einhverjar hinar frumstæðustu andrænu eigindir,
sem unt er að skilgreina, og má hér nefna sem dæmi:
hreyfihvöt, hungur og þorsta.
Hvorugur þeirra flokka sálarfræðinga, er eg nefndi,
hefir því skilgreint eðli samúðarinnar til hlítar. — Og
því síður hafa þeir gert nokkra grein fyrir hinum fjöl-
mörgu tegundum samúðar, né fyrir þróun hennar frá
frumstæðri í afleidda samúð. En þetta stafar eðlilega,
eins og fleira, sem enn er ófullkomið í sálarfræðinni,
frá því — fyrst og fremst — að mest hefir verið talað
og rökrætt um samúðina hálfgert í lausu lofti. Sálar-
fræðingarnir hafa ekki gert sér nægilegt far um að
gera sér grein fyrir hinum allra-frumstæðustu myndum
samúðar og því alls ekki komist á rekspöl, hvorki með
að rannsaka fjölbreptni hennar né líkamsgrundvöll hennar
— og þá eigi heldur m\mdbre\>tingar hennar.
Ég hygg, að ef vel er aðgætt, þá munum vér auð-
veldlega geta gengið úr skugga um það, að samúð er
eigi ein og óskift eigind, en flokkur eiginda — sam-
stæðar að eðli, en starfandi hver á sinn hátt og hver á
sínu sviði. Og ég hygg enn fremur, að unt sé að sýna
fram á það, að samúð sé einhver hin frumstæðasta líf-
ræna efniseigind, svo frumstæð, að eftir vorri málvenju
er vart — og reyndar alls eigi — unt að nefna hana
andræna eigind á allra fyrsta og frumstæðasta stigi. En
svo fljótt þroskast þessi lífræna eigind þó í andræna,
það er að segja vitundargædda eigind, að vér getum
sennilega álitið með réttu, að það séu eigin vanefni vor,