Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1928, Blaðsíða 59
IÐUNN
Samúð, vanúð, andúð.
53
og viðgangur, hin frumstæðasta vanúð, ef lífveran
nemur alls eigi áhrifin, og hin frumstæðasta andúð,
ef lífveran nemur áhrifin, en þau eru henni ofurefli, svo
að lífsstörf hennar truflast, enda getur þá og dauði af
hlotist. —
Þessi greining einfrumungsins í sérhæfð starfsvið er
nú undirrótin að kerfaskifting þeirri, er vér finnum alla
leið um lindýra- og hryggdýraflokkinn að manninum
' meðtöldum. Og fjölmargt bendir til þess, að hinn frum-
stæði eiginleiki starfsviðanna — að eiga takmarkað hrif-
næmi — takmarkaða samúð, gagnvart þeim áhrifum
einum, er til vaxtar og viðgangs mega gagna, haldist,
eflist og aukist alla leið upp í æðstu lífveru jarðar —
manninn.
Tökum eitt dæmi — lítum á augað. Augnblettur —
það er að segja ljósnæmt starfsvið — myndast þegar
á einfrumungum, og virðist lífveran hafa not af þessu
»skynfæri«, þótt ófullkomið sé. Þetta starfsvið nemur
birtuna — notar hana sér til vaxtar og viðgangs. I
fyrstu skynjast sennilega aðeins skil ljóss og skugga. —
En smámsaman vex starfsviðinu fiskur um hrygg, sér-
stæðir litir úr litrófi sólar fara smámsaman að greinast,
þegar upp í þroskamikil dýr kemur. — Og loks er nú
komið svo langt mannsauganu, að það á tæki til þess
að greina allan miðpartinn úr litrófi sólar, og getur
sennilega eftir nokkrar aldir greint langtum fleiri lifi og
litbrigði en nú er oss unt. Augað er hið eina ljósnæma
líffæri vort, enda þótt ljós og litir hafi ýms áhrif á húð
vora og yfir höfuð á efnabreytingu alla í líkama vor-
nm. Og svo nauðsynleg er birtan auganu, að það missir
sjón og úrholdgasf smámsaman, ef það missir algerlega
birtunnar. —
Lítum sem snöggvast á eyrað. — Saga þess er svipuð