Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Qupperneq 145

HERMUNDUR SIGMUNDSSON
BÖRN MEÐ HREYFIVANDA
Hreyfifæmi (Motor competence) er mikilvæg til að geta tekist á við daglegt amstur.
Það að kunna að klæða sig, borða með skeið, bursta tennurnar, ganga, hlaupa, hoppa,
grípa og kasta eru allt verkefni sem þarfnast góðrar hreyfifærni sem oft er talin
sjálfsögð. En margir gera sér ekki grein fyrir því að það liggur mjög mikil þjálfun á
bak við slíka færni. Flestir eru að vísu sammála um að hreyfingarnar komi ekki af
sjálfu sér þegar verið er að tala um ballettdans eða skrift, en þegar að er gáð er það
að borða með skeið ekki síður flókið fyrir eins ár gamalt barn sem er að reyna að
læra það. í þessu samhengi má nefnilega segja að ekkert komi af sjálfu sér. Meðal
jafnaldra gefur góð hreyfifærni börnum ákveðna stöðu (McMath 1980), og jákvæð
þróun líkamlegrar færni er góð fyrir sjálfsmynd barns (Ingebrigtsen 1998). Skert
hreyfifærni gefur hins vegar laka stöðu og skerta sjálfsmynd (Henderson 1992,
Losse, Henderson, Elliman o.fl. 1991, Mæland 1992, Schoemaker og Kalverboer
1994).
Á undanfömum árum hafa fræðimenn veitt hugtökunum hreyfifærni og hreyfi-
þroski aukna athygli og oft er um þau rætt án þess að vitna í nokkrar rannsóknir á
sviðinu. Hér á eftir verður leitast við að benda á það helsta sem vitað er um hreyfi-
hegðun barns, bæði hvað varðar hreyfifærni og hreyfivandamál. Þar er tekið mið af
helstu rannsóknum sem gerðar hafa verið á sviðinu. Fyrst skal litið á nokkur mikil-
væg hugtök.
HREYFIHEGÐUN
Hugtakið hreyfihegðun (Motor behaviour) nær yfir allar hreyfingar, bæði fínhreyf-
ingar og grófhreyfingar, eins og t.d. að ganga, hlaupa, skrifa, grípa og kasta. Allar
þessar hreyfingar eru mikilvægar í daglegu lífi. Hreyfifæmi fólks getur verið afar
breytileg, allt frá frábærri færni á öðrum enda skalans til mikilla hreyfitruflana á
hinum endanum. Þegar börn eru rannsökuð er markmiðið að fá sem nákvæmastar
niðurstöður um alla hreyfihegðun þeirra.
Hreyfihegðun er oftast skipt í fjóra undirflokka; hreyfinám, hreyfistjórnun,
hreyfiþroska og hreyfiröskun (sjá Mynd 1).
Algengast er að skoða hreyfihegðun í víðu fræðilegu samhengi. Þá er reynt að
taka tillit til allra þeirra ólíku þátta sem geta haft áhrif og styðjast athuganirnar við
margar greinar í senn, svo sem sálfræði, lífeðlisfræði, hreyfifræði (biomekanikk) og
fleiri. Er þá athyglinni beint að þáttum eins og áhugahvöt (sálfræði), þreytu
(lífeðlisfræði), stærð og þyngd mismunandi líkamshluta (hreyfifræði).
Uppeldi og menntun - Tímarit Kennaraháskóla íslands 8. árg. 1999
143