Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Side 169

JOHN DEWEY
tiltæks tækjabúnaðar. Ég þarf ekki að fjölyrða um vísindin sem hér koma við sögu -
rannsóknina á þráðunum, á landfræðilegum einkennum, skilyrðunum sem hráefnin
eru ræktuð við, hinum miklu miðstöðvum framleiðslu og dreifingar, eðlisfræðina sem
fólgin er í vélbúnaði framleiðslunnar; og ekki heldur um sögulegu hliðina - áhrifin
sem þessar uppfinningar hafa haft á mannkynið. Það má þjappa sögu alls mannkyns
saman í þróun hör-, baðmullar- og ullarþráða til nota í fatnað. Ég á ekki við að þetta sé
eina, eða besta, samþjöppunin. En rétt er að þannig opnast vissar mjög raunverulegar
og mikilvægar leiðir til að íhuga sögu mannkyns - að hugurinn kemst í kynni við
langtum djúptækari og sterkari áhrif en þau sem koma fram í þeim stjórnmála- og
ártalaskrám sem venjulega ganga undir nafninu saga.
Það sem á við um þetta eina dæmi um þræði sem notaðir eru í vefnað (og vitan-
lega hef ég aðeins talað um eitt eða tvö undirstöðuþrep í því ferli) á að sínu leyti við
um sérhvert efni sem notað er í sérhverju starfi og um þær aðferðir og vinnubrögð
sem notuð eru. Starfið gefur barninu ósvikna hvatningu; það gefur því reynslu
milliliðalaust; það kemur því í snertingu við raunverulega hluti. Starfið gerir allt
þetta, en þar að auki er það hafið yfir þetta því að það umbreytist í söguleg og
félagsleg gildi og vísindaleg jafngildi. Eftir því sem barnið þroskast andlega og
þekking þess eykst hættir þetta að vera einvörðungu skemmtilegt starf og verður æ
meir miðlunartæki, verkfæri, tæki til skilnings - og gerbreytist þar með.
Þetta snertir svo aftur kennsluna í raunvísindum. Við núverandi aðstæður
verður allri starfsemi, eigi hún að bera tilætlaðan árangur, að vera stjómað einhvers
staðar og einhvern veginn af sérfræðingum í vísindum - um er að ræða nytjavís-
indi. Þessi tengsl ættu að ákvarða stöðu þeirra í menntuninni. Það er ekki einasta að
störfin, hin svokallaða handavinna eða verknám í skólanum, gefi tækifæri til að
innleiða vísindi sem varpa ljósi á þessi störf og gera þau að efni sem er hlaðið merk-
ingu, í staðinn fyrir að vera bara tæki handar og auga, heldur er það þannig að hinn
vísindalegi skilningur sem þannig fæst verður ómissandi verkfæri frjálsrar og
virkrar þátttöku í nútíma samfélagi. Platon talar einhvers staðar um þrælinn sem
mann sem lætur ekki í ljós eigin hugmyndir með athöfnum sínum heldur hug-
myndir einhvers annars. Það er samfélagsvandi okkar nú, enn brýnni en á dögum
Platons, að aðferð, tilgangur og skilningur séu til staðar í vitund þess sem vinnur
verkið, að starfið hafi merkingu fyrir hann sjálfan.
Þegar verkleg störf í skólanum eru hugsuð með þessum víðsýna og myndarlega
hætti get ég ekki annað en staðið furðu lostinn gagnvart þeim mótbárum sem svo oft
heyrast að slík störf eigi ekki heima í skólanum vegna þess að þau beinist að efnis-
hyggju, nytsemi í þröngri merkingu eða séu jafnvel lítilmótleg. Mér virðist stundum að
þeir sem koma með þessar mótbárur hljóti að lifa í allt öðrum heimi. Heimurinn sem
flest okkar lifa í er heimur þar sem allir hafa einhverja atvinnu, eitthvert starf, eitthvað að
gera. Sumir eru yfirmenn og aðrir eru undirmenn. En það sem skiptir máli fyrir báða
aðila er að sérhver hafi fengið þá menntun sem geri honum kleift að sjá í daglegu starfi
sínu allt sem í því felst af víðtæku og mannlegu gildi. Hversu margir launþegar nú á
dögum eru ekki bara viðauki við vélamar sem þeir vinna við! Þetta kann að vera að
hluta til vélinni sjálfri að kenna eða „kerfinu" sem leggur svo mikla áherslu á framleiðslu
vélarinnar, en það er áreiðanlega að miklu leyti því að kenna að verkamaðurinn hefur
167