Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Page 162

SKÓLINN O G FÉLAGSLEGAR FRAMFARIR
Utan Bandaríkjanna er Dewey aðallega þekktur sem brautryðjandi í menntamálum,
skólamaður og menntunarfræðingur, en í heimalandinu ekki síður sem heim-
spekingur, enda er hann einn þeirra bandarísku heimspekinga sem grundvölluðu
heimspekilega afstöðu sem heitir á ensku „pragmatism" og ég hef gefið nafnið
verkhyggja. Kom sú stefna fram í Bandaríkjunum á seinni hluta 19. aldar.
Um áratuga skeið var Dewey heimsfrægur maður og í miklu áliti í heimalandi
sínu. En eftir að Rússar skutu Spútnik á loft árið 1957 fóru nokkrir áhrifamiklir
landar hans að svipast um eftir einhverjum sem hægt væri að skella skuldinni á
vegna þess að Bandaríkjamenn stóðu Sovétmönnum að baki í geimtækni. Og viti
menn, hugmyndir Deweys um nám og kennslu urðu fyrir barðinu á þeim sem
kostuðu kapps um að finna blóraböggul. Kenningar hans um breytta kennsluhætti í
grunnskólum og hugmyndir hans um menntun yfirleitt voru taldar hafa lagt
skólakerfi landsins í rúst!
En nú er öldin önnur. Á undanfömum þremur áratugum hefur svo mikil hreyf-
ing verið kringum Dewey og hugmyndir hans á öllum sviðum, ekki síst í heim-
speki, að kalla má endurvakningu, og hefur fjöldi bóka um kenningar þessa marg-
slungna og víðfeðma heimspekings komið út, einkum eftir 1980. Á þetta fyrst og
fremst við um Bandaríkin, en mér er nær að halda að sumir evrópskir heimspek-
ingar séu nú loks farnir að taka eitthvert mark á því grundvallarviðhorfi í heim-
speki sem Dewey stendur fyrir, það er að segja verkhyggjunni.
SKÓLINN OG FÉLAGSLEGAR FRAMFARIR
Sem einstaklingum er okkur gjarnt að líta á skólann eins og eitthvað milli kennara
og nemanda eða milli kennara og foreldra. Það sem við höfum mestan áhuga á er
eðlilega þær framfarir sem hvert barn sem við höfum kynni af tekur, eðlilegur
líkamsþroski þess, framför í lestri, skrift og reikningi, aukin þekking þess í landa-
fræði og sögu, betri hegðun, stundvísi, reglusemi og ástundun - það er með hlið-
sjón af þessu sem við dæmum starf skólans. Og með réttu. Samt þarf að víkka sjón-
deildarhringinn. Það sem bestu og vitrustu foreldrar vilja barni sínu til handa
hlýtur samfélagið að vilja fyrir öll börn. Hvaða hugsjón önnur sem vera skal fyrir
skóla okkar er þröngsýn og ógeðfelld; sé farið eftir henni gerir hún út af við lýðræði
okkar. Allt sem samfélagið hefur afrekað til góðs er, fyrir meðalgöngu skólans,
fengið framtíðarþegnum þess til ráðstöfunar. Allar skástu hugmyndir sínar um
sjálft sig vonast það til að sjá rætast með tilstyrk hinna nýju möguleika sem þannig
opnast því. Hér eru einstaklingshyggja og félagshyggja á einu máli. Einungis með
því að samfélagið sé trútt fullum þroska allra einstaklinganna sem mynda það er
hugsanlegt að það sé trútt sjálfu sér. Og í þeirri sjálfstjórn sem þannig er veitt
skiptir ekkert eins miklu máli og skólinn, því eins og Horace Mann3 sagði: „Þar sem
gróskan ríkir er einn forgöngumaður á við þúsund sporgöngumenn."4
3 Horace Mann (1796-1859) var bandarískur skólamaður. Hann var forvígismaður í Almenningsskólahreyfing-
unni (The Common School Movement) í Bandaríkjunum á fyrri hluta 19. aldar.
4 „Where anything is growing, one former is worth a thousand re-formers." (Heimir Pálsson íslenskaði. - GR).
160