Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Page 16

Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Page 16
FRÁ KRISTINSDÓMSLESTRI TIL MÓÐURMÁLS Danmörku að æskan skyldi í latínuskólum „fá þjálfun í að tala og rita það [móður- mál sitt] rétt og vel, lesa nokkra hinna bestu rithöfunda ..." (Steinfeld 1986:90). Lög- gjöfin leiddi til þess að þremur árum síðar birtist á prenti fyrsta lestrarbókin á dönsku, Store og gode Handlinger af Danske, Norske og Holstenere eftir Ove Malling.4 Hún speglar í einu og öllu uppeldisspeki upplýsingarinnar: hér eru boðaðar almannlegar (les: borgaralegar) dygðir og siðferði og sagt frá hetjum föðurlandsins í sönnum ættjarðaranda. Þegar þjóðernisstefna tók upp úr aldamótunum 1800 að leysa hina upplýstu ættjarðarást (patriotisme) af hólmi, fékk móðurmálskennslan fastari sess í dönskum skólum, bæði „borgaraskólum" og hinum nýju lærðu skólum. Helsti boðberi danskrar þjóðernisstefnu í uppeldismálum um þessar mundir, Laurits Engelstoft, kenndi að þjóðtungan ætti að vera „en Hovedgjenstand for den offentlige Under- visning, betragtet som Middel til at danne og befæste Almeenaand" (tilvitnun hjá Steinfeld 1986:107). I lærðu skólunum var nú tekin upp kennsla í mælskulist og fagurfræði sem byggðist á lestrarbók eða sýnisbók þjóðlegra bókmennta. Hin fyrsta sinnar tegundar, Dansk Læsebog og Exempelsamling til de forandrede lærde Skolers brug eftir Knud L. Rahbek, birtist i tveimur bindum árin 1799 og 1804. Markmiðið með samantektinni var í senn þjóðernislegt og fagurfræðilegt, þ.e. að tryggja fagurbók- menntum föðurlandsins sess við hliðina á hinum klassíska bókmenntaarfi. Um miðja 19. öld eignaðist svo bókmenntasaga hlutdeild í námskránni fyrir hina lærðu skóla (Steinfeld 1986:109,116-121,134).5 Upphaf móðurmálskennslu á Islandi þar sem þjóðlegar bókmenntir fengu fastan sess má rekja til Lærða skólans í Reykjavík.61 reglugerð frá 1850 sagði um al- mennan tilgang námsins að „piltar [skuli verða] vel kunnugir tungu sinni og bók- menntum hennar ..." (Saga Reykjavtkurskóla 1975:19). Kröfur í íslensku voru við það miðaðar að „piltum lærist að tala hana og rita hreint, rjett og lipurt; smásaman skal og kynna þeim bókmenntasögu Islendinga og helztu rit" (sama rit:20). Flestar kennslustundir á viku komu í hlut greinarinnar í neðri bekkjunum og var þar m.a notuð lestrarbók Halldórs Kr. Friðrikssonar sem kom út 1846 (sama rit:l 10—112).7 Bíða varð loka 19. aldar til þess að fram kæmi bókmenntasýnisbók, samin gagngert fyrir íslenska nemendur, þ.e. Sýnisbók fslenzkra bókmennta á 19. öld eftir Boga Th. Melsteð (1891). Misjafnlega langur tími leið eftir löndum þangað til landvinningar í bók- menntakennslu á efri skólastigum tóku að skila sér niður á skyldunámsstig. Hér voru Danir enn í fararbroddi; með fræðslulögunum 1814 sem innleiddu almenna 4 Á fyrstu starfsárum Lærða skólans í Reykjavík voru efni í íslenskan stíl handa nemendum í 1. bekk sótt í lestrarbók Mallings, sjá Sögu Rcykjavíkurskóla 1975:112. 5 Um þróun móðurmálskennslu í Englandi, sjá Gordon og Lawton 1978:80-90. 6 í Bessastaðaskóla mun það litla sem kennt var formlega í íslensku hafa einskorðast við íslenskan stíl, sjá Vilhjálm Þ. Gíslason (1947:164-165). 7 Lestrarbók Halldórs var samin fyrir „de nærbeslægtede nordiske folkeslag" og hafði að geyma, auk málfræðiinngangs og orðaskrár, „nogle af de mest klassiske steder af den ældre litteratur ...". (Halldór Kr. Friðriksson 1846). 14
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164

x

Uppeldi og menntun

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Uppeldi og menntun
https://timarit.is/publication/581

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.