Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Blaðsíða 45

FRIÐRIK H. JÓNSSON, ANNA HULD ÓSKARSDÓTTIR, HULDA GUÐMUNDSDÓTTIR
Restir sem rannsakað hafa skilning barna á þjóðfélagsskipan nýta kenningu
Piagets til að gera grein fyrir niðurstöðum. Þannig finna Berti og Bombi (1981) sex
þroskastig í rannsókn sinni á skilningi barna á peningum. Þó eru aðeins tvö þroska-
stiganna rökræn í anda Piagets, hin fjögur eru reynslubundin. Jahoda (1979) telur
að hugmyndir barna um tengsl vöruverðs og peningagreiðslna endurspegli að vísu
hæfni' barnanna til rökhugsunar, en þó sé ekki hægt að fella þau að stigakerfi
Piagets. Loks má nefna Furth (1980) sem telur að hugmyndir barna um þjóðfélags-
skipan falli fullkomlega að þroskastigum Piagets. Samt notar hann fjögur þroska-
stig til að gera grein fyrir hugsun barna á aldrinum fimm til ellefu ára, en Piaget
talar aðeins um tvö þroskastig fyrir sama aldurshóp. I engri ofantalinna rannsókna
eru notuð samskonar eða sambærileg verkefni og Piaget lagði fyrir börn, en þrátt
fyrir það er kenning hans notuð til að útskýra niðurstöður. I þessari rannsókn telst
kenning Piagets aðeins geta skýrt niðurstöður ef fjöldi þroskastiga er hinn sami og
ef hægt er að lesa úr svörum barnanna þær rökrænu aðgerðir sem Piaget telur að
einkenni hugsun barna á hverju þroskastigi (sjá Friðrik H. Jónsson 1990 um rök fyrir
þessari beitingu).
Ekki eru allir þeirrar skoðunar að kenning Piagets dugi til að útskýra breytingar
á skilningi barna á þjóðfélagsskipan en telja að réttara sé að skýra breytingarnar
með vísun í aukna þekkingu barnanna eða meiri hæfni í að nota flókin hugtök
(Strauss 1952; Sutton 1962). Má þar t.d. nefna hugtök eins og ríkur og fátækur, til að
gera grein fyrir efnahag fólks, og stéttahugtök. Hefðbundnar kenningar um hug-
takamyndun byggjast á hugmyndum um sértekningu (abstraction), „hugtök eru
mynduð með því að sjá sambærilega eða sameiginlega eiginleika í hópi hluta"
(Bolton 1977:9). Bolton bendir á að megingalli þessa líkans sé sá að ekki er sjálfgefið
hvaða eiginleikar eru sérteknir. I hverjum hlut búa margir eiginleikar sem nýta má
við hugtakamyndun og því hlýtur val á eiginleikum til sértekningar að byggjast á
sjónarhorni þess sem velur. Aukin færni í hugtakanotkun dugar því ekki ein sér
sem meginskýring á breyttum þjóðfélagsskilningi barna heldur verður einnig að
gera ráð fyrir breytingum á sértekningu. Þegar sjö ára barn þarf að útskýra hugtakið
ríkur þá takmarkast sértekning þess við magn peninga en fullorðnir vita að einnig
má hafa klæðnað, bíla og húsnæði til marks um auðlegð.
Einfaldast er að gera ráð fyrir að vitneskja um hvaða eiginleikar skuli sérteknir
berist til barna með tungumálinu. Börn læra málið af fullorðnum. Hluti af því námi
er læra að nota sömu hugtök og fullorðnir og að tala um fyrirbæri á svipaðan máta.
Hugtakið framsetning (social representation) vísar til „sameiginlegra hugmynda,
sem ætlað er að auka skilning á heiminum og auðvelda samskipti" (Hewstone o.fl.
1988:456). Slíkar sameiginlegar hugmyndir gegna tveimur meginhlutverkum í lífi
hvers manns: Annars vegar að hjálpa honum að ráða við og skilja umhverfi sitt og
hins vegar að auðvelda samskipti við aðra (Moscovici 1981). Samkvæmt því eru
breytingar á svörum barna þá til marks um að framsetning þeirra á þjóðfélags-
skipan hafi breyst. Þau eru að færast frá framsetningu sem ríkir í hugarheimi barns-
ins yfir í hugarheim fullorðinna.
43