Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Blaðsíða 153

HELGI SKULI KJARTANSSON
Turkmenistan en Baluk/stan. Við þessu er í rauninni fátt að segja, en ósamræmi í
sama nafni er óheppilegt (t.d. ýmist K/el eða K/l). Sama er um mannanöfn. Frelsis-
hetjan Suður-Ameríska er kölluð Bolivar (sem er kannski óheppilegt gagnvart þeim
sem þekkja spænska ritháttinn Bohvar), en kínverski leiðtoginn Mao; það mætti
svosem eins rita Bolivar og Maó, en endanlegt samræmi verður seint fundið.
. Þá eru ónefndir staðir sem eiga sérstök íslensk nöfn, yfirleitt forn. Sum eru
algeng og sjálfsögð (eins og Kaupmannahöfn, Feneyjar, Rín), önnur svolítið hátíð-
leg (Lundúnir, Saxelfur, Óðinsvé) eða beinlínis fornfáleg (Dyflinn, Kænugarður). I
Söguatlas eru vel þekkt íslensk nöfn yfirleitt notuð, en farið varlega í þau fornfálegu
(samt alltaf ritað Dyflinn). Hér er mikið álitamál hve langt skuli ganga, en ég tel
a.m.k. að of lítið sé notað af fornum nöfnum á miðaldakortum af Norðurlöndum.
Hér er t.d. ekki talað um Heiðabæ, Hleiðru, Hlaðir, Ána helgu eða Skáneyri, heldur
notuð samsvarandi nöfn á ný-skandínavísku; meira að segja er Jómsborg, sem á sér
ekkert nútímanafn, kölluð „Jomsborg". Jórvík heitir svo á víkingaöld (eins og í Eglu)
og York eftir það (eins og í Heimskringlu), og fer í rauninni vel á því.
Nú má kannski segja að það sé óþarft að fara mörgum orðum um rithátt staða-
nafna í einni einstakri bók Námsgagnastofnunar; þar hljóti öðru fremur að vera
farið eftir því sem almennt gildi í útgáfuverkum stofnunarinnar. Nú vill svo til að á
síðasta ári gaf hún ekki aðeins út söguatlasinn, heldur líka landafræðibókina Evrópa
álfan okkar og alveg nýja Kortabók handa grunnskólum, og hafa að nokkru leyti sömu
menn unnið að útgáfu ritanna þriggja. En þau hafa samt bersýnilega ekkert verið
samstillt hvað varðar rithátt staðanafna (t.d. eru sértákn mest notuð í kortabókinni,
einnig í umritunum af öðrum leturkerfum), og í þeim öllum koma fyrir hnökrar og
ósamræmi í því efni.
Þýðendur Söguatlass skrifa einfaldan og fremur hlutlausan stíl og gæta þess að stilla
orðaforða í hóf, sjálfsagt af tillitssemi við unga notendur. Þannig er í kortaskýring-
um vísað á „bardagastaði" eða „orrustustaði" en ekki vígvelli; sjaldan talað um
landvinninga, árásir eða ránsferðir, heldur reynt í lengstu lög að komast af með orðin
„sókn" og „sigrar"; á teikningu standa menn á „líkhaug" en ekki valkesti; nautgripur
er kallaður „uxi/kýr".
Tímaskortur við þýðingu og yfirlestur hefur leitt til þess að á stöku stað hafa
flotið í gegn pennaglöp eins og „Þjóðverjar" fyrir Tyrkir (bls. 187) eða „hægri" fyrir
vinstri (bls. 95, skýring við mynd). Þá er ekki heldur að undra þótt nokkuð beri á
hnökrum af því tagi sem erfitt er fyrir þýðendur að varast með öllu í fyrstu umferð,
en eiga að hverfa við vandaðan yfirlestur. I kortaskýringu er t.d. talað um „ákveð-
in" landamæri Rómaveldis, sem bersýnilega á að vera víggirt landamæri (kort 38 og
40); og talað er um svæði sem „hernumin" hafi verið af Sovétríkjunum þar sem
einungis er átt við svæði sem innlimuð voru í þau (kort 185). Herþyrlum er skipt í
„flutningaflug" og „árásaflug" (bls. 116). í Hollandi er talað um „Herforingjahéruð"
(kort 93) sem á erlendum málum eru kennd við „generalítetið" (af general = „alls-
herjar-") af því að þau voru utan fylkja og undir stjórn ríkisheildarinnar. í Kóreu-
151