Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Síða 56

HÆTT í SKÓLA
Umræða um brottfall úr skóla hefur aukist á undanförnum árum. Ástæður þess
eru margar en einkum sú trú manna að kröfur atvinnulífsins um menntun muni
aukast í framtíðinni og að atvinnuleysi muni einkum bitna á þeim sem hafa
skemmsta skólagöngu. Margir óttast afleiðingar atvinnuleysis fyrir þjóðfélagið í
heild, það verði af tekjum og sköttum og þörf fyrir félagslega þjónustu aukist og
heilsufar versni. Einnig óttast margir að stéttamunur skerpist og glæpum fjölgi. Trú
margra er að minna brottfall úr skóla dragi úr þessum áhrifum (Rumberger 1987).
Þess er einnig oft og tíðum vænst að aukin menntun stuðli að auknum hagvexti.
Kröfur um menntun eru nú mun meiri en áður í íslensku atvinnulífi en ekki er ljóst
hvernig þessi menntun nýtist atvinnulífinu (Stefán Olafsson 1992). Þó er ljóst að
aukin menntun skilar sér í hærri launum (Jón Torfi Jónasson 1992). Aftur á móti er
ekki vitað hvort starfsmenn fá hærri laun vegna þess að menntun þeirra geri þá að
betri starfsmönnum eða hvort aðrar ástæður koma þar til. Annað sjónarmið er að
líta á brottfall úr skóla sem skynsamleg viðbrögð við aðstæðum. Nemendur meti
óformlega og oft ómeðvitað kosti og galla þess að halda áfram í skóla og að hætta í
skóla. Við það mat gangi þeir annars vegar út frá kostnaði og því álagi sem skóla-
nám krefst og hins vegar væntanlegum launum ef hætt er í skóla. Óvíst er hvort
þessir nemendur eða þjóðfélagið í heild væri betur sett ef þeir héldu áfram námi
(Bickel 1989; Blakemore og Low 1984).
Niðurstöður fjölmargra erlendra rannsókna hafa sýnt fylgni á milli brottfalls úr
skóla og stéttarstöðu. Brottfall er hærra meðal minnihlutahópa og lágstéttarfólks
(Rumberger 1983; Stern o.fl. 1986; Hahn 1987). Einnig hefur verið sýnt fram á mun á
fjölda brottfallsnemenda á milli skólakerfa, svæða og einstakra skóla (Rumberger
1987; Fine 1986). Islenskar rannsóknir hafa einnig sýnt fram á tengsl félagslegra
þátta og námsárangurs (Sigurjón Björnsson og Þórólfur Þórlindsson 1983; Sigurjón
Björnsson 1980).
Ástæður brottfalls liggja ekki í augum uppi. Þær sem nemendur sjálfir tilgreina
eru af ýmsum toga og m.a. mismunandi eftir þjóðfélagshópum. Kannanir hafa leitt
í ljós ástæður eins og búsetu, aðstæður í fjölskyldu, vinahóp, skóla, fjárhagsstöðu og
margs konar aðstæður einstaklinga. Aðrir þættir sem skipt geta máli eru lítil mennt-
un foreldra og viðhorf til skóla en oft og tíðum er erfitt að greina á milli orsaka og
afleiðinga (Rumberger 1987). Á suma þessa þætti getur skólakerfið haft áhrif en
aðra ekki.
Til skamms tíma hafa ekki legið fyrir óyggjandi tölur um brottfall úr grunn- eða
framhaldsskólum hér á landi og litlar tilraunir hafa verið gerðar til þess að skýra
það eða skilgreina. Eftir að framhaldsskólinn varð í raun opinn öllum að loknu
námi í grunnskóla við lok áttunda áratugarins hefur sá hópur stöðugt farið stækk-
andi sem hefur nám í framhaldsskóla en fjöldi brautskráðra hefur ekki vaxið að
sama skapi. Sem dæmi má nefna að skólaárið 1982-1983 voru 68% 16 ára unglinga
á fyrsta ári í framhaldsskóla, en árið 1989-1990 voru 78% þeirra í skóla.
Árið 1991 var talið að um 40% árgangs lykju stúdentsprófi (fjöldi nýstúdenta á
ýmsum aldri á ári sem hlutfall af árgangi tvítugra), um 17% lykju sveinsprófi (fjöldi
nýsveina á ári sem hlutfall af árgangi tvítugra) og örfá prósent til viðbótar lykju
54