Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Side 41

Þessi texti er einnig í formála landslaganna, en hann þarf fyrir þá sök ekki að
vera eins konar staðlað orðalag án sérstakrar merkingar eða tilefnis.
Eins og rakið er hér að framan hafa verið færð fyrir því gild rök að Grágás-
artexti Staðarhólsbókar sé ritaður eftir 1271, jafnvel veturinn 1271-72. En þá er
ósvarað þeirri spurningu hvers vegna lagt hafi verið í að skrifa þennan lagatexta
og færa hann í jafnveglegan búning og raun ber vitni þegar ljóst mátti vera að
hann myndi ekki gilda til frambúðar. Skýring Gunnars Karlssonar sem greint er
frá hér að framan er allrar athygli verð, en þó ekki einhlít.
Ef sá ókunni höfðingi sem lét skrifa Staðarhólsbók hefur álitið að staðar yrði
numið við að lögleiða Þingfararbálk, tvo kapítula úr Erfðabálki og þegngildi
sumarið 1271, en Grágásarlög héldu að öðru leyti gildi sínu er vandi að skýra
hvers vegna hann færði Grágásartextann ekki til samræmis við nýja stjómar-
hætti. Hvergi í textanum gætir áhrifa frá hinni nýju skipan landstjómarinnar né
heldur öðmm þáttum hinnar nýju löggjafar. Þar er gert ráð fyrir goðum og goð-
orðum þótt valdsmenn hafi leyst goða af hólmi svo sem mælt er í Þingfararbálki
Járnsíðu. Þá er a.m.k. á tveimur stöðum rætt um fimmtardóm og fjórðungsdóma
þótt í III. kap. Þingfararbálks Járnsíðu sé svo mælt að lögréttumenn dæmi.
Hitt er sönnu nær að slíkur áhugamaður um lög og lagasetning sem Staðar-
hólsbók ber vætti um hefur ekki haft ástæðu til að ætla að ekki yrði frekar hrófl-
að við löggjöf Islendinga. Honum hlýtur að hafa verið ljóst að íslenzk löggjöf
þurfti öll endurskoðunar við eftir þá gagngeru breytingu á stjórnskipan og rétt-
arfari sem orðin var eftir Alþingi 1271 og konungsvaldið knúði á um breytingar
eins og framlagning Járnsíðu sýndi. Auk þess má ætla að hann hafi haft spurnir
af löggjafarstarfi því sem fram fór í Noregi með endurskoðun landslaganna.
Osennilegt verður því að telja að hann hafi látið skrifa Grágásartextann í
Staðarhólsbók sem lög er gilda ættu til frambúðar.
6. RITUN STAÐARHÓLSBÓKAR OG ENDURSKOÐUN LÖGGJAFAR
Aður er vitnað til Jóns Sigurðssonar þar sem hann vekur athygli á því að
varla hafi menn látið rita svo ágætt og vandað handrit eftir að lögin voru gengin
úr gildi og Kristinn réttur og Jónsbók komin í staðinn, þannig að handritið gæti
ekki verið yngra en frá 1280 ef tilgangurinn hafi verið sá að skrá lagatexta sem
geymdi gildandi lög. Nú er þess að gæta að Jámsíða var endanlega lögtekin
haustið 1273, þannig að Grágásarlög vom þá öll úr gildi gengin. Eftir það var
ástæðulaust að skrá texta Grágásar sem landslög. Hins vegar var full ástæða til
að skrá Jámsíðu á tímabilinu 1273-1280 meðan hún var gildandi lög í landinu.
Jón Sigurðsson virðist ganga að því vísu að Grágásartexti Staðarhólsbókar hafi
verið skráður sem gildandi lög.52
P.A. Munch telur að Grágásartexti Staðarhólsbókar hafi verið skráður eins og
raun ber vitni í því skyni að þeir sem beittu sér fyrir lögfestingu Jámsíðu hefðu
hin eldri lög jafnan við höndina og gætu vísað til þeirra auk þess sem Sturla
52 Jón Sigurðsson: Isl. fornbrs. /, 87.
293