Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Side 79

skuli og víkja að fullu úr embætti, án fyrirvara, ef hann hefur játað að hafa gerst sekur
um refsiverða háttsemi, sem ætla má, að hefði í för með sér sviptingu réttinda sam-
kvæmt 68. gr. alm. hgl.
Samkvæmt 23. gr. hjúal. er hjúi vítalaust að koma ekki í vistina, ef það getur sannað,
að húsbóndinn hafi á síðasta ári áður en vistarráðin áttu að hefjast misþyrmt hjúi eða
svelt það, leitast við að tæla hjú til illra verka eða lauslætis. Ef hjú er komið í vistina,
þegar það fær vitneskju um eitthvert þeirra afbrota af hálfu húsbónda, sem nefnd
voru, er því heimilt að víkja úr vistinni fyrirvaralaust. í 24. gr. eru nefnd þau tilvik,
sem heimila hjúi að ganga fyrirvaralaust úr vistinni. Slíkum rétti er m. a. fyrir að fara,
þegar það getur sannað, að húsbóndi hafi gerst sekur um alvarlegt brot á skyldum
sínum, svo sem ef hann misþyrmir hjúi, leitast við að tæla það til illra verka eða
lauslætis, meiðir freklega mannorð hjúsins eða ber því á brýn glæpi, sem það er sak-
laust af. I 27. gr. eru talin upp þau tilvik, sem heimila húsbónda að vísa hjúi úr vist.
Það getur hann gert, ef hann sannar að hjúið hafi gerst mjög brotlegt gegn skyldum
sínum, eða ef framferði þess er mjög ábótavant, svo sem ef hjúið drýgir glæp, sem
að almenningsáliti er svívirðilegur, leggur hönd á húsbóndann eða vandamenn hans
á heimilinu, sýnir húsbóndanum óhlýðni um að inna af hendi störf sín í þágu heim-
ilisins, tælir börn á heimilinu til illverka, raskar heimilisfriði með lauslætisframferði,
gengur um með smitandi samræðissjúkdóma, spillir af ásettu ráði eignum húsbónda
eða misþyrmir skepnum, sem það á að hirða, sýnir af sér megnt og ítrekað skeyting-
arleysi um störf sín og hirðuleysi í umgengni.
Þess er áður getið, að endir verður bundinn á viðvarandi samninga, ýmist
samkvæmt efni þeirra sjálfra eða á grundvelli frávrkjanlegra lagareglna, með
uppsögn, og falla framtíðargreiðslur samkvæmt samningunum þá niður. I viss-
um tilvikum er réttur til uppsagnar samnings þó háður takmörkunum lögum
samkvæmt, sbr. t.d. ákvæði XI. kafla húsaleigul. Það er sameiginlegt með riftun
og uppsögn gagnkvæmra samninga, að áhrifin eru almennt til frambúðar, þ.e.
þau eru ekki afturvirk. Hins vegar skilur það að riftun og uppsögn, að forsenda
riftunar er veruleg vanefnd af hálfu skuldara, en það skilyrði gildir ekki um
uppsögn, auk þess sem það er almennt ekki skilyrði riftunar, að skuldara sé veitt
aðvörun eða honum settur frestur til réttra efnda. Uppsögn er hins vegar yfirleitt
því aðeins gild, að skuldara sé veittur hæfilegur frestur.55
2.4.4 Askorunarreglur
2.4.4.1 Askorun sem forsenda efnda
Skylda skuldara til þess að efna skyldu sína samkvæmt gagnkvæmum
samningi verður oft ekki virk, fyrr en kröfuhafi hefur haft frumkvæði að efnd-
um, þ.e. beint til hans áskorun um efndir. Ef ekkert hefur verið ákveðið um það,
hvenær kaupverðið skuli greitt eða seldum hlut skilað, og atvik liggja eigi svo
til, að af þeim megi ráða, að þetta skuli gert svo fljótt sem unnt er, skal líta svo
á, að kaupverðið beri að greiða og hlut að afhenda, hvenær sem krafist er, sbr.
55 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 111.
331