Hugur - 01.01.1994, Síða 100

98
Mikael M. Karlsson
HUGUR
niðurlögum elds í Ráðhúsinu. Hetjulegur afleiðslusinni gæti reynt að
endurrita regluna sem um er að ræða í því skyni að eyða öllum
takmarkandi undantekningum. Hann gæti byrjað á að bæta við hina
almennu reglu undantekningu eins og „nema opinber ökutæki sem
notuð eru til opinberra skyldustarfa". Eg get bara óskað honum góðs
gengis. Hvatir hans eru trúarlegar — hann hefur tekið afleiðslutrú —
og það mun reynast erfitt að snúa honum frá trú sinni. En ég veit ekki
af neinni ástæðu til að ætla að honum muni lánast það sem hann
dreymir um. Aðrir eru ósnortnir af þessum trúarbrögðum, og þeim
nrun virðast skynsamlegra að kannast við að hér höfum við dæmi um
tilvik utan umfangs alhæfrar forskriftar.''
Eigum við að segja að almennar reglur séu ummyndaðar þegar
takmarkanir á umfangi þeirra eru leiddar í Ijós?12 Þella getum við
11 Það verður að segjast eins og er að annarskonar nálgun er niöguleg sem avallt
hefur verið nokkuð freistandi í lagalegu samhengi. Þá er um notun lykilhugtaka
fylgt þeirri stefnu að heimila ekki undartekningar frá þeim almcnnu reglum þar
sem hugtökin koma fyrir, eða ekki frá a.m.k. sumum þeirra. Svo að dæmi sé tekið,
ef að tiltekinni athöfn, sem er lýst sem t.d. „þjófnaði", er refsiverð samkvæmt
almennri reglu, þá er sú lýsing dregin til baka þegar það sem sýnist vera þjófnaður
er ekki refsiverð athöfn sökum þess að gerandinn er undir lögaldri, geðveikur, vann
verkið í nauð eða nýtur friðhelgi stjórnarerindreka, eða hver sem ástæðan kann að
vera (takið eftir að þessar hugrenningar byggja á enn öðrum almennum reglum). I
slíkum tilfellum er sagt að þjófnaðurinn hafi í raun ekki verið þjófnaður þegar öllu
er á botninn hvolft. Slík stefna heldur í alhæfi reglnanna, en það leiðir af sér aukna
óvissu um notkun huglakanna. Það er algengt að lykilhugtök þarfnist „róttækrar
túlkunar" (öndvert við eðlilega og jafnvel óhjákvæmilega túlkun) ef þessari stefnu
er fylgt, sem oft krefst þess að kvaddir séu til sérfræðingar til að sjá um túlkunina.
Mér virðist þetta of hátt gjald fyrir að viðhalda afleiðslutrú (sem að mínu mati er
villigötur). í sumum tilfellum er varðveisla almennra lögmála með slíkri
hagræðingu hugtaka fullkomlega sanngjöm, jafnvel í vísindum. En sem almcnn
ríkjandi stefna þá tel ég að hún sé á jafn miklum villigötum hvað snertir lögin, eins
og hún augljóslega væri í vísindum. Þeir sem eru á öndverðum meiði munu
kannski leggja áherslu á að lagabálkar (og ef til vill aðrir forskriftarflokkar) séu
mannasetningar — að það séum við sem ákveðum hvað kallast ólöglegt — en í
vísindum er, a.m.k. almennt séð, fengist við náltúruleg fyrirbæri sem við getum
ekki skilgreint að vild; ekki verða færð frekari rök fyrir þessum andmælum hér. I
þeim dæmum sem ég nota í þessari grein, geng ég í öllu falli út frá því að þau
hugtök sem afmarka almennar forskriftir, vísindaleg lögmál og önnur almenn
lögmál, hafi skýra merkingu.
12 Varnir í refsimálum geta takmarkað alhæfar reglur í skilningi okkar. Þá eru
reglurnar bönn í hegningarlögum, og þessar varnir eru oft sagðar vera annaðhvort
afsakanir eða réttlœtingar. George Fletcher hefur stungið upp á að við segjum
réttlætingar ummynda ákvæði laganna en afsakanir ekki. Sjá bók lians Rethinking