Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 10

10
fyrirfinnist einelti varla því þar séu einstaklingarnir orðnir það þroskaðir að þeir líði
ekki að einhver sé tekinn fyrir (Hugo Þórisson, 2003; Rigby, 2002a). Þær fáu rann-
sóknir sem gerðar hafa verið á framhaldsskólanemendum benda hins vegar til að um-
fang eineltis sé svipað þar og í efstu bekkjum grunnskóla (Álfgeir Logi Kristjánsson,
Silja Björk Baldursdóttir, Inga Dóra Sigfúsdóttir og Jón Sigfússon, 2005; Flaatten og
Sandsleth, 2005). Það er því umhugsunarefni að einelti í framhaldsskólum skuli jafn
lítið hafa verið kannað og raun ber vitni.
Einelti birtist á ólíkan hátt í grunnskólum og á vinnustöðum og virðist aldur þátt-
takenda hafa áhrif á það hvaða aðferðum er beitt (sjá t.d. Einarsen, Raknes, Matthiesen
og Hellesöy, 1998; Rigby, 2002a). Tilgangur þessarar rannsóknar er að kanna hvernig
einelti birtist í framhaldsskólum og hvaða aðferðum ungt fólk á mörkum unglings- og
fullorðinsára beitir. Sjónum verður einnig beint að afleiðingum eineltis, því það getur
haft mjög alvarleg áhrif á líðan og skólagöngu þolenda. Betri þekking og skilningur á
eðli og afleiðingum eineltis í framhaldsskólum er nauðsynlegur til að rannsaka megi
það nánar og byggja upp öflugt forvarnarstarf og úrræði fyrir þau ungmenni sem
verða fyrir einelti á þessu skólastigi.
Birtingarmyndir eineltis
Kjarninn í einelti er að það lýsir sér í áreitni eða árás á einstaklinga eða hópa. Til eru
margar skilgreiningar á einelti (sjá t.d. Einarsen, 2000; Olweus, 1992; Rigby 2002a;
Roland og Vaaland, 1996) og lýsa flestar þeirra einelti sem neikvæðu atferli sem er
endurtekið. Í því felst ójafnvægi milli þolanda og geranda þar sem þolandi upplifir
sig vanmáttugan. Þess ber að geta að einstaklingar upplifa áreitni á mismunandi máta
og því ræður líðan þeirra og viðbrögð nokkru um það hvort áreitnin geti talist ein-
elti eða ekki (Sandsleth og Foldvik, 2000). Þegar kanna á einelti í framhaldsskólum
er mikilvægt að hafa í huga að áreitnin tekur á sig ólíkar myndir í grunnskólum og á
vinnustöðum, þar sem það hefur mest verið rannsakað (Einarsen o.fl., 1998; Olweus,
1992; Ragnar F. Ólafsson o.fl., 1999; Rigby, 2002a). Einelti birtist því á marga vegu og
eru til ýmsar flokkanir á birtingarmyndum þess. Í rannsóknum og umræðum um ein-
elti í grunnskólum er yfirleitt greint á milli líkamlegrar áreitni annars vegar og félags-
legrar eða andlegrar áreitni hins vegar.
Dæmi um líkamlegt einelti er bein líkamleg áreitni, sem er augljósasta formið af ein-
elti, svo sem að slá, sparka og hrinda, og óbein líkamleg áreitni, svo sem skemmdir á
eigum og fatnaði. Dæmi um félagslegt og andlegt einelti er munnleg áreitni en þar
undir fellur einnig skrifleg áreitni, svo sem uppnefningar, og þegar rógi og lygum er
dreift um einstaklinga. Félagsleg áreitni felur í sér að ráðist er að félagatengslum og orð-
spori viðkomandi gagnvart öðrum, t.d. með höfnun, einangrun og að hafa einstakl-
inginn útundan (Smith, 2004). Beint líkamlegt einelti er mest áberandi meðal drengja
á grunnskólaaldri en félagslegt og munnlegt meðal stúlkna á sama aldri. Með auknum
aldri virðist eineltið beinast frekar að andlegum og félagslegum þáttum en minna er
um líkamlega áreitni (Björkquist, Österman og Lagerspetz, 1994b; Einarsen o.fl., 1998;
Sandsleth og Foldvik, 2000; Rigby, 1997).
Einelti á vinnustöðum hefur verið flokkað svipað og í skólum en þó beinist það
,,HÆGIST MEIN ÞÁ UM ER RÆTT“