Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 25

25
UMRÆÐA
Niðurstöðurnar sýna að einelti á sér stað í framhaldsskólunum. Eineltið er fyrst og
fremst af andlegum og félagslegum toga. Höfnun, hunsun og útilokun eru algengar
birtingarmyndir þess og einnig miskunnarlausar, hæðnislegar og niðurlægjandi at-
hugasemdir og illt umtal. Samskiptatækni, svo sem símar og Netið er mikið notuð
sem ,,hjálpartæki“ við áreitni af þessu tagi. Líkamlegt einelti kemur hins vegar lítið
sem ekkert við sögu. Athyglisvert er að félagslegt landslag framahaldsskólanna, þar
sem hópa- og klíkumyndun er áberandi, myndar frjóan jarðveg fyrir einelti. Áhrif
eineltis á líðan og skólagöngu þolendanna eru mjög alvarleg og afdrifarík. Þolendum
þótti viðbrögð skólanna við eineltinu ekki bera árangur og fannst þau einkennast af
úrræðaleysi.
Einelti í framhaldsskóla birtist fyrst og fremst sem andlegt og félagslegt áreiti og
kemur grimmileg framganga sumra gerenda á óvart. Í viðtölunum má greina ferns
konar áreitni sem nemendur hafa orðið fyrir: Hunsun og höfnun, djók og grín, illt
umtal og miskunnarlausar athugasemdir. Þessar niðurstöður eru í samræmi við nið-
urstöður fyrri rannsókna sem benda til að andlegt og félagslegt einelti aukist með
aldrinum og líkist einelti í framhaldsskólunum þannig meira einelti á vinnustöðum en
í grunnskólum (Björkqvist o.fl., 1994b; Einarsen o.fl. 1998, Rigby, 1997).
Niðurstöðurnar eru sambærilegar við þær rannsóknir sem gerðar hafa verið í fram-
haldsskólum í Noregi og Svíþjóð (El-Khouri og Sundell, 2005; Sandsleth og Foldvik,
2000). Einkennandi er þó að eineltið á sér fyrst og fremst stað milli nemenda, en ekki
kom fram að kennarar hefðu verið virkir gerendur og lítið var á þá minnst í frásögn-
unum, nema þá sem afskiptalitlum áhorfendum. Það heyrði til algerra undantekninga
að þátttakendur hefðu orðið fyrir líkamlegu einelti og gerðu þeir jafnvel lítið úr því í
samanburði við aðra áreitni sem þeir höfðu orðið fyrir. Atburðir sem falla undir skil-
greiningar á kynferðislegri áreitni komu heldur ekki fram í sögum þolenda.
Áberandi var hversu stórt hlutverk samskiptatæknin leikur í þessum málum. Allir
þátttakendur töluðu um að tæknin væri notuð til að leggja nemendur í einelti. Blogg-
síður eru taldar mjög hættulegar og spjallþræðir, SMS textaskilaboð og myndbands-
upptökur voru farvegir fyrir einelti sem voru nefndir. Þolendurnir upplifðu sig varn-
arlausa þar sem tæknivætt einelti getur hitt þolendur hvar sem er og hvenær sem er
og erfitt er að fjarlægja eða eyða því sem einu sinni er komið á Netið. Þetta kemur
heim og saman við niðurstöður annarra rannsókna sem sýna að tæknivætt einelti
eykst með aldri og virðist vera hrein viðbót eða nýr farvegur fyrir það andlega og
félagslega einelti sem hér hefur verið lýst (Roland, 2002, Roland og Auestad, 2005;
Ybarra og Mitchell, 2004).
Það sem kom einna mest á óvart í niðurstöðunum er hversu greinilegt er á sam-
tölum við bæði þolendur og nemendafélagshópinn að hið félagslega landslag fram-
haldsskólans ýtir undir að einelti af því tagi sem hér er lýst fái þrifist. Greinilegt er að
klíkumyndun er áberandi og mikilvægt er fyrir hvern og einn að tilheyra einhverjum
hópi. Svo virðist sem þeir nemendur sem lentu í einelti hafi einhverra hluta vegna
ekki fengið inngöngu í neinn hóp eða klíku eða verið vísað úr hópi vegna þess að
þeir voru ekki velkomnir eða fóru ekki að reglum hans eins og bent hefur verið á að
algengt sé hjá þessum aldurshópi (Salmivalli og Voeten, 2004; Urberg o.fl., 1995).
ARNHEIÐUR GÍGJA GUÐMUNDSDÓTTIR, SIF EINARSDÓTTIR OG VANDA SIGURGEIRSDÓTTIR