Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Síða 95

95
ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON
Gildi og skynsemi
Skólastarf er gildishlaðin iðja – það stefnir að einhverju góðu. En sömu sögu er að segja
um annað sem fólk tekur sér fyrir hendur; allt stefnir það að einhverju góðu. Þessi
einföldu sannindi eru útgangspunktur Aristótelesar í siðfræðinni:
Sérhver list og rannsókn, sérhver athöfn og val, virðist stefna að einhverju góðu.
Því var hinu góða vel lýst sem markmiði alls (Aristóteles, 1995, 1094a1-3).
Aristóteles rekur síðan hvernig gæði birtast með ýmsu móti og hversu ólíkar hug-
myndir manna um hin æðstu gæði eru. Spurningin um gildi í skólastarfi er spurning
um það að hvaða gæðum skólastarf stefnir og spurningin um grunngildi skólastarfs
er þá spurning um hvort tiltekin gæði séu öðrum gæðum æðri.
Þótt allir séu sammála um að skólastarf stefni að einhverju góðu, er ekki þar með
sagt að einhugur sé um það að hvaða gæðum skólastarf stefnir – eða ætti að stefna.
Flestir eru eflaust sammála um að heill og hamingja nemenda sé æðsta markmið
skólastarfs, en slíkt samkomulag þarf ekki að vera nema í orði kveðnu því skilningur
fólks á því í hverju heill og hamingja er fólgin er ærið ólíkur. Það er þessi staðreynd
sem gerir brýnt að spyrja:
(1) Hver eru grunngildin í skólastarfi í dag?
En er þessari spurningu ekki auðsvarað einfaldlega með því að fara í skóla lands-
ins og spyrja kennara. Eða með því að fylgjast með kennurum á vettvangi og ráða af
athöfnum þeirra hvaða gildi búi að baki því sem þeir gera? Og loks mætti lesa nám-
skrár, t.d. aðalnámskrár grunnskóla og leikskóla, og greina hvaða gildi eru þar lögð
til grundvallar.
Að fara á vettvang og spyrja kennara eða fylgjast með starfi þeirra til að grafast fyrir
um grunngildi skólastarfsins kynni að varpa ljósi á spurninguna:
(2) Hver eru fyrirferðarmestu gildin í skólastarfi í dag?
En það þarf ekki að fara saman að tiltekin gildi séu fyrirferðarmikil og að þau séu
í einhverjum skilningi grunngildi. Endurbætur á skólastarfi gætu einmitt miðað að
því að gera grunngildin fyrirferðarmeiri, frekar en einhver önnur og kannski léttvæg
gildi.
Gallinn við að leita grunngildanna í aðalnámskrám er að engin trygging er fyrir
því að þau gildi sem þar eru höfð í hávegum nái yfirleitt inn í skólana. Þannig gætu
aðalnámskrárnar tilgreint tiltekin gildi, sem væru réttnefnd grunngildi, en þessi gildi
hefðu lítil sem engin áhrif á skólastarf. Aðalnámskrá er stýritæki en það er engin
trygging fyrir því að hún hafi þau áhrif sem henni er ætlað að hafa. Þar að auki er ekki
Uppeldi og menntun
16. árgangur 1. hefti, 2007