Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 96

96
víst að aðalnámskrár séu yfirleitt nógu heilsteyptar eða sjálfum sér samkvæmar til að
þar megi festa hendur á tilteknum gildum sem grunngildum.
Sá vandi sem hér kemur í ljós varðar þau gögn sem gætu hjálpað okkur að svara
spurningu (1) af einhverju viti. Þau gögn sem verða til með því að spyrja kennara,
fylgjast með starfi þeirra eða rýna í aðalnámskrár eru mikilvæg og geta varpað marg-
víslegu ljósi á skólastarf, en þau eru bara ekki líkleg til að svara þeirri spurningu sem
við lögðum upp með. Það er raunar annar vandi hér sem gjarnan er horft fram hjá
vegna þess hversu hversdagslegur hann er; nefnilega vandinn við að segja hvað gildi
eru yfirleitt. Og þá líka hver sé munurinn á grunngildum og annars konar gildum.
Þennan vanda verður að leysa áður en hægt er að takast á við vandann um réttu
gögnin sem ég lýsti að framan. Þar er gengið að því vísu að (i) það séu til gildi og það
sé tiltölulega ljóst hver þau séu, og (ii) að greinarmunurinn á grunngildum og öðrum
gildum sé sæmilega skýr (a.m.k. í skólastarfi).
Gildi og tæknileg skynsemi
Við segjum að A hafi gildi fyrir B – t.d. að menntun hafi gildi fyrir lýðræði, að þroski
hafi gildi fyrir velferð einstaklingsins, að réttlæti hafi gildi fyrir samfélagið o.s.frv.
– þegar A er mikilvægt fyrir B. Ef ég vil vera hraustur og fallegur, þá þarf ég að borða
hollan mat og hreyfa mig og þess vegna hafa hollur matur og hreyfing gildi fyrir mig.
Í þessu dæmi er markmiðið gefið – að vera hraustur og fallegur – og gildi holls matar
og hreyfingar er undir þessu markmiði komið. Við getum sagt að gildi holls matar og
hreyfingar sé afstætt við markmiðið. Fangi í hungurverkfalli hefur ekki þörf fyrir mat
og því hefur matur ekki gildi fyrir hann – að minnsta kosti ekki í sama skilningi og
hann hefur gildi fyrir mig (Þorsteinn Gylfason, 1998).
Í dæminu hér að framan hefur hollur matur og hreyfing gildi fyrir mig vegna þess
að það er leið að markmiði sem ég hef sett mér. Að markmiðinu gefnu er skynsam-
legt fyrir mig að borða hollan mat og hreyfa mig. Að eitthvað hefur gildi í þessum
skilningi má leggja að jöfnu við að það sé skynsamlegt. Skynsemishugtakið hér er
tæknilegt hugtak. Samkvæmt hinu tæknilega skynsemis hugtaki er skynsemisdómur
– dómur um að eitthvað sé skynsamlegt – dómur um leiðir að markmiði. Við segjum
t.d. að það sé skynsamlegt fyrir Pétur að borða rjómaís vegna þess að Pétur vill fitna
og með því að borða rjómaís er líklegt að hann fitni. Þar með hefur rjómaís gildi fyrir
hann. En er makmiðið skynsamlegt? Ef við segjum að markmiðið sé skynsamlegt, þá
krefst hið tæknilega skynsemishugtak þess að við tilgreinum annað markmið – æðra
markmið – og metum svo hvort það að fitna sé vænleg leið til að ná því markmiði.
Þannig er það sem er skynsamlegt í þessum skilningi ávallt afstætt við markmið, en ef
við komumst svo langt í keðju markmiða að finna hið endanlega markmið, þá getum
við ekki dæmt það skynsamlegt eða óskynsamlegt. Hið tæknilega skynsemishugtak
nær einfaldlega ekki yfir það.
Ef við nálgumst spurninguna um grunngildi í skólastarfi á þennan hátt, þá blasir
við að spyrja:
V IÐHORF