Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 101

101
eins. Vandinn hér – og kannski stærsta ögrun skipulegs almenns skóla – er að skapa
einstaklinga sem geta sjálfir sett sér verðug markmið, hver sem þau kunna að vera, og
leitast við að ná þeim á vettvangi mannlífsins. Rousseau orðaði þetta með eftirfarandi
hætti:
Samkvæmt skipan náttúrunnar eru allir menn jafnir, sameiginleg köllun þeirra
er að vera menn, og hver sá sem er vel undir þá köllun búinn getur ekki upp-
fyllt slælega neina köllum sem henni tengist. Hvort það er herinn, kirkjan eða
barinn sem bíður nemanda míns varðar mig litlu. Burtséð frá köllun foreldra
hans, leggur náttúran á herðar honum skyldur mannlegs lífs. Að lifa er sú iðn
sem ég hyggst kenna honum (Rousseau, 2003, bls. 8. Ísl. þýð. Ó. P.).
En hvernig kennum við þá iðn að lifa? Hér togast á a.m.k. tvenns konar sjónarmið.
Annars vegar er það sjónarmið sem leggur áherslu á faglegan undirbúning fyrir
starfsvettvang, og hins vegar sjónarmið sem leggur áherslu á almenna menntun sem
undirbúning fyrir það að taka þátt í samfélaginu. Fyrra sjónarmiðið virðist eiga góðan
hljómgrunn meðal menntayfirvalda ef marka má hugmyndir um styttingu náms til
stúdentsprófs. Hugmyndin um að æskilegt sé að stytta námið byggist á einhverskonar
hagkvæmnisjónarmiði sem leggur áherslu á að nemendur komist fyrr í háskóla og fyrr
út á vinnumarkaðinn. Gæði skólans eru metin eftir afköstum og afköstin eru mæld
með brautskráðum stúdentum sem eru færir um að takast á við nám á háskólastigi.
Hér hefur spurningin um hvernig skuli kenna þá iðn að lifa vikið fyrir spurningunni
um hvernig megi kenna þá iðn að vinna. Menntun miðast við vinnumarkað. Spurn-
ingunni um hið góða líf hefur einfaldlega verið vikið til hliðar.
Það sjónarmið sem leggur áherslu á almenna menntun leggur áherslu á að und-
irbúa börn fyrir þátttöku í opnu og lýðræðislegu fjölmenningarsamfélagi. En líka í
samfélagi sem einkennist af mikilli samkeppni, markaðshyggju, hnattvæðingu og
hraða. Í þessu samfélagi á mennskan undir högg að sækja. Að kenna fólki þá iðn að
lifa felur í sér að kenna því að leggja rækt við mennskuna, bæði í eigin ranni og í
samfélagi við aðra. Í opnu og lýðræðislegu fjölmenningar samfélagi felur þetta m.a. í
sér að hver og einn verður að geta tekist á við margbreytilega menningu, ágreining
um gildi og átök um takmarkaðar auðlindir án þess að missa sjónar á sjálfum sér og án
þess að lítilsvirða aðra. Þessar kringumstæður kalla á lýðræðislegt uppeldi – uppeldi
þar sem við lærum að líta á „þá sem við eigum í ágreiningi við – jafnvel djúpstæðum
ágreiningi – sem einstaklinga sem við getum lært af, og að sama marki, sem vini“ eins
og Dewey orðaði það (Dewey, 1998, bls. 342). Þessar kringumstæður kalla líka á fag-
urfræðilegt uppeldi þar sem fólk lærir að bera skynbragð á ólík og stundum framandi
verðmæti (Ólafur Páll Jónsson, 2007). Í stuttu máli, í nútímanum ætti næmi fyrir ólík-
um verðmætum, og sér í lagi það að sjá verðmæti í öðru en manns eigin hagsmunum,
að vera grunngildi í skólastarfi.
ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON