Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Side 88

88
þegar þeir lýsa bæði því sem veldur þeim mestu álagi og er þeim mest hvatning. Það
er í samræmi við rannsóknir sem sýna að kennarar skilgreina árangur af starfi sínu
bæði hvað varðar námsframvindu nemenda og með tilfinningalegu mati sínu (Hoy
og Woolfolk, 1993).
Rannsakendur lögðu upp með spurningar um hvernig kennarar geti haldið
vinnugleði sinni og sloppið við kulnun og hvaða starfstengdu þættir hafi þar áhrif.
Niðurstöður benda til að kulnun hafi minnkað og vinnugleði aukist á þeim sjö árum
sem liðin eru frá fyrri rannsókn. Sömu þættir í starfsumhverfi virðast hafa áhrif, þ.e.
árekstrar milli hlutverka og hversu skýrt þau eru skilgreind, stuðningur, hvatning og
hrós ásamt sérstökum álags- og hvataþáttum í starfi sem kennarar tilgreina sjálfir.
Þar sem niðurstöður um kulnun eru svipaðar og í fyrri íslenskri rannsókn hjá sömu
fagstétt, einnig niðurstöður um marga þá þætti sem skoðaðir voru, svo og aldurs-
dreifing og kynjahlutföll svarenda í báðum rannsóknunum, telja höfundar líklegt
að þær endurspegli samfélag grunnskólakennara allvel. Þótt rannsóknin hafi aðeins
verið gerð í einu stóru sveitarfélagi má leiða líkur að því að þær breytingar á áherslum
sem koma fram í niðurstöðum geti átt við annars staðar. Hljóta þær að teljast jákvæðar
fyrir skólasamfélagið.
LOKAORÐ
Rannsóknir á kulnun hafa þróast og breyst á undanförnum árum. Nýlegt líkan þeirra
Maslach og Leiter (1997; Leiter og Maslach, 2000), þar sem er litið á líðan í starfi á tví-
skautavídd kulnunar og andstæðu hennar, vinnugleði, var notað í rannsókninni og
er það ætlan höfunda að gera grein fyrir þeim niðurstöðum síðar ásamt niðurstöðum
sem snúa að faglegu sjálfstrausti.
Þá hafa Schaufeli og Bakker (2004) þróað nýtt líkan um vinnugleði í anda jákvæðrar
sálfræði þar sem gert er ráð fyrir að of miklar starfskröfur og ónógar bjargir geti leitt til
kulnunar en nægar bjargir stuðli að vinnugleði. Þeir gera ráð fyrir að önnur mælitæki
séu betri en Maslach Burnout Inventory, því veruleg ónákvæmni felist í að snúa að-
eins hugtökum og niðurstöðum við án þess að endurskoða spurningarnar sjálfar. Þeir
skilgreina þrjá grundvallarþætti, starfsþrek (vigor), hollustu (dedication) og einbeitingu
(absorption) sem áhugavert væri að nota í frekari rannsóknum.
Í rannsókninni er fremur reynt að grafast fyrir um orsakir kulnunar en skoða hvað
sé til ráða til að koma í veg fyrir kulnun eða ráða bót á henni. Þó má nefna að hug-
ræn atferlismeðferð hefur sýnt árangur gegn kulnun (Van der Klink, Blonk, Schene og
Van Dick, 2001). Einnig er talið nauðsynlegt að stöðug og reglubundin endurskoðun á
stjórnunar- og samskiptaháttum fari fram á vinnustaðnum (Anna Þóra Baldursdóttir,
2003). Ónógar bjargir, svo sem ónógur tími til að sinna verkefnum nægilega vel, geta
aukið starfskröfur og eitt af einkennum kulnunar er að draga sig andlega í hlé frá
kröfuhörðu umhverfi. Því má búast við meiri kulnun þar sem bjargir eru ónógar. Í
frekari rannsóknum á kulnun og vinnugleði skiptir máli að skoða bæði þær kröfur
sem starfið gerir og þær bjargir sem eru fyrir hendi, svo og jafnvægið þar á milli.
Höfundar telja að flestir geti verið sammála um að kennarar hafi ótvírætt mikil
L ÍÐAN KENNARA Í STARFI – VINNUGLEÐI EÐA KULNUN?