Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 104

104
Margbreytileiki og fjölhyggja
Í einsleitu samfélagi er auðveldara að átta sig á því hvað ræður mestu um mótun
menningar og mannskilnings. Er þá til að mynda oft bent á áhrif tiltekinna trúar-
bragða sem hafa verið mótandi afl í viðkomandi samfélagi og þau gildi og viðhorf sem
þau fela í sér. Mannskilningurinn helgast þá gjarnan af viðkomandi trúarbrögðum og
hefur síðan áhrif á meginsjónarmið um uppeldi og menntun og hvaða grunngildum
skuli miðlað frá einni kynslóð til annarrar. Á tímum margbreytileika og fjölmenningar
er myndin öllu flóknari og erfiðara að skilgreina sameiginleg grunngildi samfélagsins.
Talað er um póstmódernisma sem einkennist af fjölhyggju og mörgum ólíkum við-
miðunarrömmum sem hver hefur sitt eigið form og auðkenni. Hlið við hlið keppa inn-
byrðis ólík afstaða og viðhorf sem vissulega má bera saman en seint verða sameinuð
(Baumann, 1987). Þessu getur fylgt ákveðin afstæðishyggja varðandi gildi og viðmið.
Mannskilningurinn er jafnframt óljósari og samsettur úr mörgum ólíkum þáttum.
Bent hefur verið á að unnt sé að tala um tvenns konar form margbreytileika í nú-
tíma samfélagi. Annars vegar hefðbundinn margbreytileika sem einkennist af því
að í sama samfélagi búa hópar fólks með ólíkan þjóðernislegan, menningarlegan og
trúarlegan bakgrunn. Þessir hópar geta verið ólíkir innbyrðis en hafa aftur á móti
hver fyrir sig sameiginleg gildi eða viðmiðunarramma. Hins vegar er talað um nú-
tíma margbreytileika sem felur í sér að sameiginlegur viðmiðunarrammi einstaklinga,
hópa og stofnana í samfélaginu er ekki lengur fyrir hendi. Með öðrum orðum, þá er
óljóst hver sameiginleg grunngildi samfélagsins eru og fólkið sem myndar það er ekki
lengur tengt saman með sameiginlegum gildum og viðmiðum (Skeie, 1998; 2002). Í
umræðunni um nútíma margbreytileika og fjölhyggju hefur jafnvel verið bent á að
slík staða geti leitt til aukinnar tilvistarkreppu (Berger og Luckmann, 1995). Einstakl-
ingurinn elst upp í heimi þar sem hvorki er um að ræða sameiginleg grunngildi sem
móta líf og breytni né sameiginlegan veruleika eða viðmiðunarramma sem unnt er að
skírskota til. Manneskjunni reynist því erfiðara að skilgreina fyrir sér hver hún er og
hver merking og tilgangur tilverunnar er. Nú má deila um að hve miklu leyti íslenskt
samfélag fellur undir slíkar skilgreiningar. Þróunin á undanförnum árum hefur þó
augljóslega leitt til aukins hefðbundins margbreytileika en ekki er eins ljóst hvort skil-
greiningin á nútíma margbreytileika og fjölhyggju á við. Eigi að síður er mikilvægt
að velta fyrir sér hvernig við skiljum manneskjuna og stöðu hennar í tilverunni því
það hefur áhrif á hugmyndir okkar um það á hvaða grunngildum við viljum byggja
samfélagið. Það skiptir sem sé máli hvernig við hugsum og tölum um manneskjuna.
Er það blind framfara- og tæknihyggja sem mótar hugmyndir okkar? Ráða ef til vill
lögmál markaðarins og samkeppni öllu með tilheyrandi sérhyggju? Reiðum við okk-
ur öðru fremur á skynsemi mannsins og vilja til hins góða? Á trúarlegur skilningur á
manneskjunni með áherslu á andlegt gildi hennar ennþá við? Sjálfsagt er mannskiln-
ingur okkar meira eða minna samsettur úr mörgum slíkum þáttum. Þá er líka ljóst
að gildi eru margs konar, og talað er um veraldleg, andleg og siðferðisleg gæði í því
sambandi (Páll Skúlason 1990).
V IÐHORF