Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 103

103
GUNNAR J. GUNNARSSON
Hver eru grunngildin í skólastarfi í dag?
Að hve miklu leyti er mögulegt að tala um sameiginleg grunngildi í samfélögum sem í
vaxandi mæli eru kennd við fjölmenningu og alþjóðavæðingu? Er áfram hægt að vísa
til menningarlegrar arfleifðar og ráðandi trúarbragða samfélagsins þegar utanaðkom-
andi áhrif og fjölbreytileiki fer sífellt vaxandi? Sú mynd sem dregin er upp af svo-
nefndu fjölmenningarsamfélagi felur í sér bæði félagslega og hugmyndalega flókinn
veruleika og spyrja má hvaða áhrif hann hefur á skólann og grunngildin í starfi hans
nú á dögum. Í nágrannalöndunum hefur töluvert verið rætt og ritað um þau grunn-
gildi sem skólanum eru sett í lögum og námskrám, hver þau eigi að vera og hvort
unnt sé að komast að samkomulagi um sameiginleg grunngildi skólans í margbreyti-
leika nútímasamfélags. En spurningin snertir ekki bara flókinn veruleika samtímans
heldur einnig skilninginn á manneskjunni og á eðli menntunar.
Mannskilningur og menntun
Ekki er auðvelt að segja til um hvað það er sem helst hefur áhrif á það sem einkennir
tiltekin samfélög og ólík tímabil í sögu þeirra. Áhrifavaldarnir eru margir, svo sem
trúarbrögð, siðgæði, listir, vísindi og tækni, og áhrif þeirra á menningu og samfélög
eru mismikil og margslungin. Eitt er þó ljóst; að það er manneskjan sem er miðlæg í
þessu öllu þar sem hún bæði mótar menninguna og mótast af henni. Menningin er
því bæði nokkuð sem við höfum og erum (Jensen, 1988). Og þar sem manneskjan
hefur hæfileikann til að ígrunda hvort tveggja, þ.e. menninguna og sjálfa sig sem
hluta af henni, leiðir það til þess að hún leitast við að gera sér ákveðnar hugmyndir
um hver hún er, um stöðu sína í tilverunni og hvaða merkingu og tilgang líf hennar
hefur. Slíkar hugmyndir renna síðan saman á hinum ólíku tímaskeiðum í tiltekinn
mannskilning sem gjarnan er lýsandi fyrir viðkomandi tímabil. Það er að vísu ekki
svo að mannskilningur ákveðins tímabils sögunnar sé endilega útfærður á meðvit-
aðan hátt en hann hefur áhrif og birtist með ýmsu móti, t.d. í listum, bókmenntum,
heimspeki, uppeldi og menntun. Síðari greining leiðir svo í ljós að mannskilningur
viðkomandi tímabils reynist oft vera það sem tengir saman ólík svið menningarinnar
(Myhre, 1978). Þar sem menntunin er samofin menningunni og hefur manneskjuna að
viðfangsefni er augljóst að mannskilningurinn hefur veigamikil áhrif á skilninginn á
eðli menntunar og þá um leið á grunngildi skólastarfs.
Uppeldi og menntun
16. árgangur 1. hefti, 2007