Morgunn - 01.12.1978, Síða 24

118
MORGUNN
atómkraftar, og sem virðast binda saman hinar smæstu eindir
efnisins, eru leyndardómsfullir hlutir, sem örðugt hefur reynst
að skilja. Vitað er, að því er verkun seguls áhrærir, að fyrir
áhrif hans er framleiðsla rafmagns möguleg, og um verkun
þess og beislun ræður mannkynið yfir verulegri þekkingu
núorðið. Hvað rafmagnið hinsvegar er í sjálfu sér, vitum vér
ekki, að öðru leyti en því, að það er eitt af öflum náttúrunn-
ar, sem bundið er inni i efninu og virðist vera hluti þess. Frá
örófi alda er það hinsvegar þekkt sem eitt hinna fjögurra
„frumefna“ er m. a. grísku spekingarnir töluðu um, en það
er eldurinn, en þótt sú hugsun sýnist frumstæð, þá samt býr
hann i innstu fylgsnum alls efnis, eins og reynslan sýnir. —
Talað var um að hægt væri að framleiða rafmagn fyrir til-
verkan segulaflsins, en eins og vitað er, er einnig um að ræða
að hið gagnstæða eigi sér stað, því hægt er að framkalla seg-
uláhrif fyrir tilverkan raforku. Nægir í þvi sambandi að
nefna það tæki, sem nefnt er spennubreytir, sem er eitt af
undirstöðutækjum alls raforkuflutnings milli fjarlægra staða
um mjóan málmstreng, auk fjölþættra annarra nota er hann
þjónar i óteljandi breytilegum myndum. En eins og þekkt er
breytir þetta undratæki raforku úr einni eðlismynd í aðra,
með því að hækka eða lækka spennu raforkunnar, en þessar
eðlisbreytingar hennar eru útaf fyrir sig mikill og óræður
leyndardómur, þótt maðurinn hafi lært að færa sér þetta eðli
hennar í nyt, án þess að þekkja grundvöll þessa.
Hið merkilega í sambandi við spennubreyti í sinni frum-
stæðustu mynd er það, að hann er raunverulega tvö aðgreind
kerfi, sem hlið við hlið þurfa ekki að snerta hvert annað
efnislega til þess að verkun geti komið fram og orka flytjist
á milli. Byggingin er tvær svokallaðar „segulspólur" eða
málmvindingar á kefli hvor með mismunandi mörgum vind-
ingum, eftir því hvaða spennubreytingu á að framkalla, og
verður afstaðan milli jieirra einnig að vera föst, en vegna
þess eru flestir spennubreytar byggðir á föstu stelli, sem trygg-
ir þetta. — Ef nú er t. d. hleypt 220 þúsund volta spennu
inn á aðra hlið á spenni, þá er hægt að fá út úr hinni hlið-