Íslenzk tunga - 01.01.1965, Page 123

RITFREGNIR
121
sem er frá fyrri hluta 19. aldar og mest viðauki við orðabók Björns Ilalldórs-
sonar, og safn Björns M. Ólsens rektors, er safnaði miklum orðaforða úr mæltu
máli í lok aldarinnar. Hafði B. M. Ó. styrk til að ferðast um land í þessu skyni,
og var hlutur hans í þessari bók svo stór, að til orða kom, að hann yrði talinn
höf. hennar ásamt S. B. Til þessa kom samt ekki, en hið mikla orðabókarverk
var helgað minningu hins merka vísindamanns — og var það verðskuldaður
heiður. 1 Bl. kom í fyrsta skipti fram mikill fjöldi orða og orðasambanda, sem
lifði á vörum fólks í einstökum héruðum eða byggðarlögum, en er þess eðlis,
að hann er sjaldan bókfestur. Komu hér að miklum notum orðasöfn þau, er að
framan getur. En auk þess bættist f jölmargt við fyrir tilstuðlan samverkamanna
S. B., og hygg ég, að þar hafi hlutur hins merka skóla- og vísindamanns Jóns
Ófeigssonar orðið drýgstur. Vissulega vantar margt í Bl., en við, sem oftast not-
um bókina og sýslum þar að auki við orðasöfnun, býsnumst samt oft yfir því,
hversu margt hefur þrátt fyrir allt komizt þar með í fyrstu lotu. Er þess vegna
óhætt að taka undir þau ummæli, sem sr. Jóhannes L. L. Jóhannsson viðhafði
í ritdómi um orðabókina. Hann sagði :2 „Bókin er risavaxið stórvirki, sem skapa
mun höfundi sínum dr. Sigfúsi Blöndal æfinlegan heiður um ókomnar aldir.“
Segja má, að það hafi verið mikil og óvenjuleg framsýni, er stofnaður var
sérstakur sjóður, Islenzk-danskur orðabókarsjóður, og ákveðið, að tekjur af
sölu Bl. rynnu í hann og yrðu notaðar til endurútgáfu hókarinnar. Var höf.
líka vel ljóst, að verki þessu var áfátt í ýmsum greinum og því þörf á endur-
nýjun bókarinnar, svo að hún gæti sem bezt svarað kröfum tímans. Bl. var gef-
in út í 3000 eintökum, og seldust þau upp á næstu 20 árum eða svo. Var salan
víst aldrei mjög ör, enda mátti segja, að verð bókarinnar væri hátt, miðað við
kaupgetu almennings á þeim tímum. Á árunum 1951 til 1952 var orðabókin síð-
an ljósprentuð í jafnstóru upplagi og fyrri útgáfa. Seldist þessi nýja útgáfa svo
vel, að nú mun hún með öllu þrotin. Varð verulegur hagnaður af þeirri útgáfu,
og rann liann í orðabókarsjóðinn. Þegar hér var komið sögu, var ákveðið að
safna í viðaukabindi þeim helztu orðum, sem bætzt höfðu í málið síðustu ára-
tugi og jafnframt þeim eldri orðum, sem skotizt höfðu fram hjá við samningu
Bl. Var þörf fyrir slíka viðbót orðin brýn.
Fram að þeim tíma, er BI. kom út, höfðu íslendingar verið h'tt snortnir af
erl. áhrifum, enda lengst af bundnir á klafa erl. yfirráða í landi sínu, frá því er
fyrstu landnemarnir settust að á íslandi. En árið 1918 urðu þáttaskil í sögu
þjóðarinnar, er hún hlaut fullveldi í flestum máliim. Af þessu frelsi lilaut eðli-
lega að leiða, að erl. menningarstraumar og framfarir í flestum greinum tækju
að herast hingað til lands og það allhratt. Við þetta bættust ísl. tungu fjölmörg
ný heiti á hlutum og hugtökum, er engin slík voru áður fyrir í málinu. Svo sem
kunnugt er, hefur mikið verið unnið að nýyrðasmíð sfðustu áratugi og mörg
2 Skírnir XCIX (1925), 220. bls.