Hugur - 01.06.2009, Síða 23

Um feminíska gagnrýni á kanónu og menningu heimspekinnar
21
áfram sígild hugtök og kenningar heimspekinnar. Þessi endurheimt hefðarinnar
hefur m.a. haft í för með sér að femínísk heimspeki hefiir dregið fram höfiinda
eða nánar tiltekið kenningar þeirra sem hafa með einhverjum hætti verið á skjön
við ráðandi strauma. Femínísk heimspeki finnur t.d. samhljóm með heimspeki
Heraklítosar um verðandi, skriföm Hume um samband vitsmuna og tilfinninga
og heimspeki Spinoza um vináttu. Saga heimspekikanónunnar er ekki breiðgata
sem rúmar allt sem skiptir máli. Hún h'kist fremur fljóti eða á sem fær inntak sitt
víða að og fer um landslag menningar og samfélags í bugðum, mótast af því og
mótar það. Ain breytir um farveg, skilur eftir kvíslar sem þorna upp og myndar
nýjar. Femínísk heimspeki á það sameiginlegt með hugsuðum á borð við Heid-
egger og Nietzsche, sem líta ævinlega yfir heimspekisögu Vesturlanda frá árdögum
hennar í forngrískri heimspeki og fram á okkar daga, að minnast annars upphafs
eða annarra aðveitna sem hurfö sjónum eða urðu undir í meginstraumi sögunnar.
Femínísk heimspeki á það einnig sameiginlegt með heimspeki Nietzsches og síðar
Foucaults að horfa á mótun og framþróun heimspekisögunnar, og þess sem heför
verið viðurkennt sem þekking og sannleikur hverju sinni, með gleraugum sem
eygja virkni valds og yfirráða. Samkvæmt tölum frá Unifem, þróunarsjóði Sam-
einuðu þjóðanna fyrir konur, eiga konur á heimsvísu ekki nema i% af landi, 2-3%
af auðmagni og fá ekki nema um 11% af launatekjum heimsins. Femínísk heim-
speki felst í leit að þekkingu sem veitir valdi viðnám. Hún leitast jafnframt við að
vera frelsandi þekking sem geti af sér nýja möguleika fyrir einstaklinga og rétt-
látara samfélag.
I ljósi alls þessa má segja að tilgangur femínískrar heimspeki sé að varpa ljósi á
fleiri víddir mannlegs lífs. Vilji heimspekin túlka mannlegan veruleika verður hún
að ganga út frá því að maðurinn er bæði karl og kona. Vissulega er kyn ekki eina
breytan sem taka þarf tillit til. Hver manneskja er samsett. Hún er af ákveðnu
kyni, þjóðerni, þjóðfélagsstöðu, stétt, aldri o.s.frv. Það gerir að verkum að fem-
ínískar kenningar samtímans leggja mikla áherslu á margbreytileika kvenna og
hvernig eiginleikar mótast af samfélagslegum aðstæðum og samhengi. I samhengi
gagnrýni á kanónu heimspekinnar er hins vegar einkum beint sjónum að því
hvernig þeir eiginleikar sem iðulega hafa verið tengdir konum hafa verið settir
skör lægra en þeir eiginleikar sem hafa verið eignaðir körlum. Nálganir sem sleppa
því að taka bæði sjónarmið karla og kvenna inn eru þess vegna kreddukenndar að
því marki sem þær eru bundnar hugmyndafræði sexisma. Eins og Iris Marion
Young heför orðað það er heimspekingurinn ævinlega „í ákveðinni þjóðfélags-
stöðu, og ef samfélagið er klofið vegna kúgunar þá leggst heimspekingurinn annað
hvort á sveif með því sem kúgar eða berst gegn því“ (Young 1991: 5). Því fer fjarri
að heimspekingar kanónunnar hafi ævinlega snúist á sveif með kúgurum annars
kynsins. Ekki má gleyma því að Platon mælti fyrir jafnrétti kynjanna (a.m.k. í
hinni ráðandi stétt) í Ríkinu jafnvel þótt þessi afstaða stangist á við hugmyndir
hans um hlutverk kynjanna í Lögunum. Descartes var einnig þeirrar skoðunar að
bæði kynin hefðu jafnar forsendur til þess að nýta sér vitsmuni sína í þágu fræði-
legrar hugsunar. Sú staðreynd að bæði kynin höfðu ekki jöfn tækifæri fram að því
varð honum hins vegar ekki tilefni til frekari skrifa um efnið. Það leið allnokkur