Hugur - 01.06.2009, Page 67

Hugur - 01.06.2009, Page 67
Hvernig hvetja siðferðisdómar? 65 Hvatainnhyggja véfengd A hvaða forsendum er hægt að verja hvatainnhyggju eða -úthyggju? Oftar en ekki byggja siðfræðingar beggja vegna borðsins rök sín á innsæi: innsæi um það hvenær gerandi telst hafa fellt siðferðisdóm. Venjulega er því haldið fram að þetta sé inn- sæi um siðferðisdómshugtakið eða um hugtök sem eru að verki í siðferðisdómum. Á grundvelli slíks innsæis halda innhyggjumenn því fram að kenningin um veika hvatainnhyggju hafi stöðu hugtakasanninda. Uthyggjumenn véfengja þetta með hugsanatilraunum sem kynna til sögunnar fólk án siðferðisskyns, fólk sem fellir siðferðisdóma en finnur ekki til neinnar tilheyrandi hvatar. Innhyggjumenn svara með því að skýra á sínum forsendum hugtakainnsæið sem úthyggjumenn reyna að framkalla með sh'kum gagndæmum. Þeir færa rök fyrir því að hinn meinti skynleysingi á siðferði sé annað hvort ekki að fella raunverulegan siðferðisdóm eða sé ekki eins skeytingarlaus og úthyggjumenn æda. Með öðrum orðum halda inn- hyggjumenn því fram að við getum ekki raunverulega skilið dæmin þannig að þau séu af sönnum skynleysingja á siðferði því óhugsandi sé að einhver felli raun- verulegan siðferðisdóm án þess að finna fyrir hvatningaráhrifum af honum. Hið meinta innsæi úthyggjumannsins sé því dæmi um hugtakarugling. Úthyggjumenn svara í sömu mynt og færa fyrir því rök að það séu innhyggjumennirnir sem byggi mál sitt á vafasömu innsæi. Gangur þessarar deilu er allt of líkur gangi annarra þrálátra heimspekideilna: sjálfhelda ósamhljóða innsæis í fylgd hugvitssamlegra tilrauna til að finna skýr- ingar sem gera hið gagnstæða innsæi vafasamt. I fyrri skrifum (Svavarsdóttir 1999: 176-83) hef ég reynt að brjóta upp þessa pattstöðu með því að sýna að sönnunar- byrðin hvífi alfarið á herðum innhyggjumanna. Eg sagði sögu af konu, Virginíu, sem hittir mann, Patrek, sem lýsir því yfir að hann sé sammála þeirri afstöðu hennar að honum beri siðferðilega að hjálpa ókunnugum manni sem verður fyrir pólitískum ofsóknum. Patrekur virðist þó ekki finna hjá sér hvöt til þessarar breytni. Ég segi söguna að öllu leyti frá sjónarhóli áhorfenda sem ætti að vera ásættanlegt jafnt úthyggjumönnum sem innhyggjumönnum. Ekkert er staðhæft um það hvort Patrekur felli í rauninni siðferðisdóm og ekkert staðhæft um raun- verulegt hvataástand hans. Aðferð mín snýst um að varpa okkur í hlutverk áhorf- enda sem reyna að skýra yrta og óyrta hegðun Patreks. Boðið er upp á nokkrar skýringartilgátur. Úthyggjumenn ættu að geta viðurkennt þær allar sem mögulegar en innhyggjumenn verða að vísa einni þeirra á bug sem illa myndaðri, það er til- gátunni um að Patrekur felli siðferðisdóm en finni ekki hjá sér hvöt til verksins. Ég færi rök fyrir því að þegar innsæi stangast á hjá greindu og skynsömu fólki um það hvaða reynslutilgátur komi til greina sem mögulegar skýringar á tilteknu skynjanlegu fyrirbæri þá hvíli sönnunarbyrðin á þeim sem krefjast þrengri tak- mörkunar á mögulegum skýringum. Svo færi ég rök fyrir því að innhyggjumenn valdi ekki þessari byrði með því að lýsa því einfaldlega yfir að tilgátan feli í sér ósamkvæmni í hugtakanotkun. Þeir verða að gera hinn meinta hugtakarugling ljósan. Beinasta leiðin er að benda á það hugtak eða þau hugtök sem útiloka skýr-
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198

x

Hugur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.