Hugur - 01.06.2009, Page 69

Hugur - 01.06.2009, Page 69
Hvernig hvetja siðferðisdómar? 67 er út frá þegar eðli siðferðisdóma er skoðað. Auðvitað er það (þekkingarfræðilega) mögulegt að siðferðileg orð tjái hugtök sem einnig eru tjáð með öðrum kunnug- legum orðum, jafnvel orðum sem ekki eru boðandi, eða að þau gegni einhverju allt öðru merkingarlegu hlutverki eins og ósanngildishyggjumenn halda fram. En við ættum ekki að heíja rannsókn á siðferðisumræðu með þeirri tilgátu að siðferðileg orð afriti einhver önnur orð úr tungumálinu fremur en að þau auki tjáningarmátt þess, eða að þau gegni allt öðru merkingarlegu hlutverki en orð sem sýna nokkurn veginn sömu setningarfræðilegu hegðun. Við ættum fyrir löngu að vera komin yfir það áhyggjuefni að viðurkenning á sui generis siðferðishugtökum muni leiða til tilvistar- eða þekkingarlegra skuldbindinga í líkingu við þær sem finna má í sið- ferðilegri innsæishyggju. Það er vel mögulegt að hugtökin sé sui generis en þó notuð um þætti í hinni félagslegu skipan eða notuð til að gera eitthvað allt annað en að vísa til hins raunverulega heims. Rétta nálgunin er að halda sig við þá sjálf- völdu tilgátu að um sé að ræða einstakt safn hugtaka og skoða hvað einkennir þau hugtök sem notuð eru í siðferðilegu og annars konar gildismati. Kvikni einhverjar sérstakar ástæður til að leggja siðferðishugtök að jöfnu við önnur hugtök eða til að draga þá ályktun að þau séu ekki réttnefnd hugtök þá verður að hafa það. Við ættum að halda huganum opnum eins og í hverri annarri fræðilegri rannsókn, en ég er ekki sannfærð um að sh'kar ástæður hafi fram að þessu verið afhjúpaðar. Þessi sjálfvalda tilgáta verður bakgrunnsforsenda í umræðunni sem á eftir fer. Með því að setja fram ofangreinda skoðun á siðferðishvöt tek ég afstöðu til verkunar siðferðishvatar líkt og sterkir hvatainnhyggjumenn gera. Ég andmæli þeirri skoðun þeirra að siðferðisdómar séu, þegar þeir hvetja, hvetjandi í sjálfum sér. Jafnframt hafna ég þeirri kenningu sem sterk hvatainnhyggja deilir með veikri hvatainnhyggju, sem er að gerandi geti ekki fellt siðferðisdóm nema hann finni fyrir viðeigandi hvöt. Skoðun mín á siðferðishvöt er ekki hin eina mögulega fyrir hvataúthyggjumann. Flestir úthyggjumenn hafa rakið siðferðishvöt til viljaafstöðu sem ekki felur í sér siðferðishugtök, til dæmis velviljaðrar löngunar gagnvart öðr- um eða löngunar til að geta réttlætt eigin hegðun frá hlutlausu sjónarhorni. Einnig er rétt að benda á að rök mín gegn hvatainnhyggju beinast aðeins að kenningunni sem veik og sterk hvatainnhyggja deila. Það er mögulegt að samrýma höfnun þessarar kenningar þeirri skoðun að pegar siðferðisdómar eru hvetjandi þá séu þeir það af sjálfum sér. Sumir sem laðast hafa að hvatainnhyggju kunna að halda að þetta sé kjarni þess sem satt er í þeirri kenningu, jafnvel þótt hún sé oftast sett fram sem fullyrðing um nauðsynleg tengsl milli siðferðisdóma og hvata. Skoðunin á siðferðishvöt sem ég hef sett fram hefur verið vænd um að vera „gróf siðferðileg sálarfræði“ (Copp 1996). Ég játa mig seka. Skoðun mín er grófgerð að því leyti að hún gefur okkur yfirborðskenndan skilning á því af hverju einhver finnur fyrir hvöt af siðferðisdómum sínum, en það kemur ekki í veg fyrir að hún sé rétt svo langt sem hún nær. Án vafa er dýpri skýring möguleg á því hvers vegna siðferðisdómar hafa hvetjandi áhrif á fólk en sennilega mun skýringin vera breyti- leg frá einu tilfelli til annars. Varla er til eitthvert eitt sálfræðilegt einkenni sem viðheldur hneigð til að finna fyrir hvöt af siðferðisdómum sínum. Ég held því aðeins fram að ef við höfum dæmi um sanna siðferðishvöt — þ.e. viðkomandi finn-
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198

x

Hugur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.