Hugur - 01.06.2009, Page 72

70
Sigrún Svavarsdótíir
það síður virðulegt að finna fyrir siðferðilegri hvöt. (Ef vandamálið er aðeins það
að enska orðið yfir löngun \desire\ hafi óæskilegan blæ skyldi ég glöð gefa það upp
á bátinn og nota .afstaða hliðholl því sem er siðsamlegt' eða eitthvert annað sér-
smíðað orðasamband sem vísar til viljaafstöðunnar sem um ræðir.)
Satt er að einn anginn úr siðferðilegri rökhyggju kristallast í þeirri forsendu að
mannlega reisn sé að finna í rökeðli okkar og mannlegan veikleika sé að finna í
skyneðli okkar. Þessi rökhyggjuhugmynd er vafasöm. I fyrsta lagi eru ekki nægi-
lega skörp skil milli rökeðhs okkar og skyneðlis til að mikið vit geti verið í þessari
forsendu. Jafnvel langanir fela í sér hæfni okkar til framsetningar: þær eru afstaða
til hluta eða atburða í sérstökum framsetningarhætti. I öðru lagi má færa rök fyrir
því að ákveðinn tilfinningalegur næmleiki sé nauðsynlegur mannlegri reisn. Eg
hef að vissu leyti skilning á þeirri lotningu sem rökhyggjumenn sýna hæfni okkar
til framsetningar, rökhugsunar og íhugunar. Hún er sannarleg undraverð. Þessa
hæfni er rétt að meta og rækta en ég sé enga ástæðu til að lofa hana á kostnað
tilfinningalega næmleikans sem hún gæðir lífi og gæðir hana lífi.
Eg hef í stuttu máli skoðað og vísað á bug tveimur tilraunum til að sýna að
skýring mín á siðferðishvöt brjóti í bága við sumar rótgrónar hugmyndir og myndi
spennu í háttum okkar sem forðast skyldi ef mögulegt er. Ef til vill leynast alvar-
legri ágallar utan sjónmáls okkar. Alvarlegasta ásökunin, eftir því sem ég kemst
næst, er að hugmynd okkar um siðferðisdóma sem boðandi eða sérlega athafna-
stýrandi sé í húfi. Við gerum okkur í hugarlund að siðferðisdómar kalli fram boð-
andi staðla sem nota má til að mæla okkur og hegðun okkar. Þeir eru boðandi að
því leyti að þeir krefja okkur um að vera eða hegða okkur á tiltekinn hátt; að fara
ekki eftir þeim gerir okkur berskjölduð fyrir gagnrýni. Þetta eru ekki staðlar sem
við getum tekið til greina ef okkur sýnist eða eiga við um okkur aðeins ef við
höfúm af fúsum og frjálsum vilja gengist undir þá. Þeir eiga óumflýjanlega við um
allar fúllþroskaðar mannverur. Við hugsum um siðferðisdóma sem leiðarvísi: leið-
arvísi fyrir athafnir eða, í víðari skilningi, leiðarvísi fyrir lífið. Við lítum ekki á
þetta sem tilfallandi eiginleika siðferðisdóma heldur sem sjálfan kjarna þeirra.
Þetta eru kunnuglegar staðhæfingar og ég viðurkenni að þær eru sjálfsögð sann-
indi. Ef ekki væri hægt að sætta þær bestu greinargerðinni fyrir því sem almennt
er kallað siðferðileg hvöt þá værum við í vanda stödd. Þetta væri ekki aðeins fræði-
legur vandi heldur einnig hagnýtur. Hugmynd okkar um siðferðisdóma sem boð-
andi leiðarvísi smitar ekki aðeins hugmyndir okkar um siðferðilega hugsun og iðju
heldur hefúr hún einnig áhrif á siðferðilega hugsun okkar og iðju. Kannsld eru
alvarlegustu andmælin gegn skoðun minni á siðferðishvöt þau að ef ég hefði rétt
fyrir mér stæðum við frammi fyrir slíkum vandamálum. Sannleikurinn skapar
okkur stundum fræðileg og hagnýt vandamál þannig að þetta gætu ekki verið
endanleg rök gegn hugmyndum mínum. En ef einhver fótur er fyrir ásökuninni
hefðum við góða ástæðu til að vonast eftir því að skoðun mín á siðferðishvöt sé
röng og til að reyna af öllum mætti að finna þeirri fúllyrðingu einhvern stuðning.
í þeim þremur hlutum sem eftir eru mun ég skoða gaumgæfilega hvort eitthvað
er til í þessari ásökun.