Hugur - 01.06.2009, Page 77

Hvernig hvetja siðferðisdómar?
75
Þessar forsendur draga dám af þeim forsendum sem Wallace notar til að leiða
út hvataskilyrði sitt: (i) að við getum greint, með íhugun, siðferðileg auðkenni og
þá staðreynd að þau séu boðandi (2001: n.4); (ii) að það sé skilyrði skynseminnar
að maður láti hvetjast í samræmi við það sem maður viðurkennir að hafi boðandi
mátt. Ef gengið er út frá því að viðurkenning á að siðferðileg auðkenni séu boð-
andi jafngildi viðurkenningu á að samsvarandi siðferðilegur dómur (sem er réttur)
hafi boðunarmátt þá leiðir hvataskilyrði Wallace af því: „Gerendur finna nauðsyn-
lega íyrir hvöt til að hegða sér í samræmi við siðferðileg skilyrði, að því marki að
þeir íhugi rétt og búi að öðru leyti yfir verklegri skynsemi“ (sama rit: 4). Wallace
heldur því fram að þetta nái „því sem vert er að varðveita í þeirri hugmynd að sið-
ferðisdómar hafi einhvers konar innri tengsl við hvöt“ (sama rit: 6). Með öðrum
orðum eru forsendurnar tvær hér að ofan aðferð hans til að „renna stoðum undir
þá fullyrðingu að þeir sem finna til siðferðilegrar hvatar séu einhvern veginn að
sýna viðeigandi eða rétta svörun við þeim siðferðilegu auðkennum sem þeir skilja“
(sama rit: 7). Þeir viðurkenna með réttu boðunarmátt siðferðilegu auðkennanna
sem þeir hafa greint og finna fyrir hvöt af þessari viðurkenningu eins og hæfir
skynsömum einstaklingi. Þeir sem ekki finna fyrir siðferðilegri hvöt fara annað
hvort á mis við hluta sannleikans vegna lélegrar íhugunar eða láta hvetjast af þess-
um sannleika á óskynsamlegan hátt.
Eins og kemur fram hér að ofan er ekkert í skoðun minni á siðferðishvöt sem
kemur í veg fyrir að ég samþykki svipaðar forsendur og taki hvataskilyrði Wallace
opnum örmum. En eru þessar tvær forsendur trúverðugar? Varðandi þá fyrri grun-
ar mig að brest á því að átta sig á hvaða boðandi krafa er í húfi megi í sumum
tilvikum rekja til brests á næmleika fremur en á íhugun þannig að ásökun um
skynsemisbrest eigi ekki rétt á sér. Hvað varðar seinni forsenduna get ég skilið hið
umtalsverða aðdráttarafl þeirrar hugmyndar að óskynsamlegt sé að finna ekki fyrir
hvöt af því sem maður viðurkennir að hafi boðunarmátt. Við nánari umhugsun
hef ég þó mínar efasemdir. Mögulegt virðist að viðurkenna til dæmis boðunarmátt
laga og reglna án þess að finna fyrir samsvarandi hvöt. Til dæmis myndi ég ekki
deila við þann sem áfelldist mig fyrir að hunsa umferðarreglur og ég myndi ekki
andmæla því að vera sektuð fyrir það. Því að ég viðurkenni að mér beri að breyta
í samræmi við umferðarreglur á hverjum stað og þar með hafa ígrundaða dóma
mína um þessar reglur að leiðarljósi. Samt hef ég þær ekki í heild sinni að leiðar-
ljósi. Ég hef til dæmis mína eigin stefnu varðandi það að stelast yfir götu: að stelast
yfir götuna með aðgát en þó aldrei fyrir framan ung börn, þar sem nauðsynlegt er
að hvetja þau til að fylgja umferðarreglum vegna takmarkana á skynrænni og vits-
munalegri getu þeirra. Jafnvel þótt ég setji mig ekki upp á móti tilveru og lögmæti
viðkomandi reglna, eða því að þær gildi um mig, þá hef ég þær ekki að leiðarljósi
af ástæðum sem ég fer ekki út í hér. Þetta sýnir vitaskuld takmörk mín sem lög-
hlýðins þegns og ef til vill gefur það aðra galla til kynna, en felur þetta í sér skyn-
semisbrest? Það er engan veginn augljóst að þessu eigi að svara játandi. Sé þessu
máh fylgt eftir komum við að þrætueplum um eðli verklegrar skynsemi.
Ekki er alveg rétt að Wallace gefi sér einfaldlega að það sé skilyrði fyrir skynsemi
að láta hvetjast af því sem maður viðurkennir að hafi boðunargildi. Líta má svo á