Hugur - 01.06.2009, Síða 100

Hugur - 01.06.2009, Síða 100
98 Henry Alexander Henrysson til þeirra.18 í þriðja lagi gera náttúruréttarkenningar ráð fyrir að þau réttindi og skyldur sem leidd eru af þessum grunngæðum eigi alls staðar við og að ekkert samfélag manna geti gert tilkall til undanþágu frá þeim. Að síðustu er náttúru- rétturinn gjarnan hluti guðlegrar forsjár. Rætur hugmyndarinnar um náttúrurétt eru jafn ævafornar og þær eru marg- þættar. í Naturretens Historie heíur Jón frásögn sína með ágripi yfir forngríska og egypska menningu, sem og í fornum kínverskum hugmyndaheimi, en rannsóknir á þeim síðastnefnda áttu einmitt mikinn þátt í að breyta viðhorfum manna til sambands kristinnar trúar og náttúruréttar á sautjándu öld.191 upphafi þeirrar átjándu lenti Wolff til dæmis í útistöðum við prússnesk yfirvöld vegna þeirrar eindregnu skoðunar sinnar að kínversk heimspeki væri síst verr stödd án opinber- unar og Guðs orðs; kínverskir spekingar hafi skilið vel að æðstu gildi mannlegs lífs fælust í dygð og sjálfsbetrun og að stjórnviska þyrfti að byggja á þessum gildum.20 Mátti skilja orð Wolffs á þann veg að jafnvel þótt Guð væri ekki til þá væri nátt- úruréttur jafn raunverulegur eftir sem áður. Hefðbundin saga náttúruréttarkenninga á nýöld er annars eitthvað á þessa leið.21 Hugtakið var nokkuð fyrirferðarmikið á miðöldum og lögðu margir höfundar út af framsetningu Tómasar af Aquino. Kenning Thomas Hobbes, sem hann setti fyrst og fremst ffam í anda nýrrar heimsmyndar, þykir svo merkust þeirra kenn- inga sem sagði fyrir um grundvöll siðferðis og réttar eftir endurreisnartímann.22 Kenningar landa hans, Johns Locke, eru einnig gjarnan nefndar sem dæmi um merkasta framlag sautjándu aldar til náttúruréttarkenninga, en hjá honum koma fram hvað skýrast þær rætur sem skapa mannréttindahugmyndir nútímans. A upplýsingartímanum má svo sjá marga höfimda eiga við framlag þeirra tveggja, 18 Frá því að John Finnis gaf út verk sitt Natural Law and Natural Rights (Oxford: Oxford University Press, 1980) hafa náttúrulagakenningar að stórum hluta snúist um að setja fram lista um slík grundvallarlífsgæði. Finnis setur fram sjö slík: lífið sjálft, þekkingu, leik, listræna upplifun, vináttu og svokallaða verklega skynsemi. Aðrir sem hafa sett fram slíka lista eru meðal annars heimspekingarnir Mark Murphy,Tim Chappell, David Oderberg og Alfonso Gómez-Lobo. I dag snýst umræðan mest um hvort nokkur svona listi geti verið tæmandi, hvort öll lífsgæði séu jafn sjálfsögð og hvort hægt sé að leiða ein gæði af öðrum grundvallargæðum. 19 Það atriði í kínverskri heimspeki sem vakti athygli þýska heimspekingsins G.W. Leibniz var hugtakið Li, en í því sá hann lögmál sem stýrði hlutum, alheimsskynsemi sem leiðbeindi öllum fýrirbærum og var hin eina fullnægiandi ástæða alls. Allt þetta hefðu b'nverskir hugs- uðir skilið án hjálpar opinberunar. 20 Fyrirlestur Wolffs nefndist Oratio de Sinarumphilosophiapractica og var fluttur i72i.Tveimur árum seinna hafði Wolff vcrið hrakinn úr embætti og gerður brottrækur frá Prússlandi. 21 A íslensku er sagan ágætlega kynnt; sjá til dæmis Atla Harðarson Vafamál: Ritgerðir um stjórnmálaheimspeki og skyld efni (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1998), bls. 85-95, Hannes Hólmstein Gissurarson, Stjórnmá/aheimspeki (Reykjavík: Hið íslenzka bókmennta- félag, 1999), bls. 76-84 og Vilhjálm Árnason, Farscelt líf réttlátt samfé/ag: Kenningar tsiðfrœdi (Reykjavík: Mál og menning, 2008), bls. 58-78. 22 Boð skynseminnar, og þar með náttúrulögin fyrir Hobbes, voru að gera allt það sem stuðlar að eigin varðveislu. Það eru engar kröfúr til sem byggjast á náttúrulegum gildishlöðnum eiginleikum, aðeins náttúruleg, ósiðferðileg, vélræn hreyfiöfl. Mikilvægt atriði í hugsun Hobbes, sem stundum gleymist, var þó sterk mótmælendatrú hans. Rauður þráður í efnis- og raunhyggju hans - hinni nýju heimspeki - var að berjast gegn kaþólskri heimspeki og því boðvaldi sem kaþólska kirkjan taldi sig hafa.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180
Síða 181
Síða 182
Síða 183
Síða 184
Síða 185
Síða 186
Síða 187
Síða 188
Síða 189
Síða 190
Síða 191
Síða 192
Síða 193
Síða 194
Síða 195
Síða 196
Síða 197
Síða 198

x

Hugur

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.