Hugur - 01.06.2009, Síða 131

Rökskortur og villuótti
129
þeim stað í lífinu að þeir þarfnist sjálfsagans meira en hugmynda um fullkomlega
dygðugt líf.
Þetta er þó ekki endanlegt svar Cohens við því hvernig maður tekst á við að
finna samhljóm tilfinninga og skynsemi og hér er komið að síðari aðfinnslunni
sem ég hef við gagnrýni Kristjáns. Cohen segir á einum stað að það að kreppa
viljavöðvann geti verið fyrsta skrefið í að gera varanlega breytingu,13 en ekki
lækningin sjálf, þótt þetta atriði mætti vera skýrara hjá honum. Þá sýnist mér
Cohen tala í inngangi bókar sinnar í allgóðu samhengi við Aristóteles og hugræna
sálfræði eins og Kristján lýsir henni. Cohen nefnir ítrekað hvað hann ætli sér í
bókinni og þar segir hann aldrei að skynseminni sé sérstaklega stefnt gegn til-
finningunum. Það sem hann beinir skynseminni gegn eru illa rökstuddar hug-
myndir um heiminn sem svo hafi áhrif á tilfinningarnar.14 Cohen leggur því mikla
áherslu á að hugmyndir okkar um lífið móti tilfinningah'fið, veiti þeim farveg.
Kristján vísar sjálfur í Aristóteles um að reiði byggist á einhverju sem manni er
gert „án réttlætingar".15 Það hvað er rétdætanlegt hlýtur að byggjast á hugmynd
og það er augljóst að sú hugmynd getur verið vel og illa rökstudd. Kristján stað-
festir sjálfur mikilvægi þessa þáttar hjá Aristótelesi og í hinu hugræna sálfræði-
viðhorfi.161 samræmi við þetta er það aðalatriði í bók Cohens að koma auga á þær
reglur (hugmyndir eða viðhorf) sem við göngum út frá við túlkun á veruleikanum
og við að móta tilfinningaleg viðbrögð okkar. Þannig er til dæmis á einum stað
talað um hvernig stíf regla um fullkomnun í starfi leiðir Harry nokkurn til þarf-
arinnar á því að halda aftur af löngun sinni til að öskra á samstarfsmann sem
truflar hann. Við það að slaka á þessari reglu og breyta öðrum minnkaði eða hvarf
þessi spenna.17 Skotmark Cohens er því fyrst og fremst óskynsamlegar reglur, en
ekki tilfinningar.
Ofangreind „villa“ um tvíhyggju tilfinninga og skynsemi er eina aðfinnslan sem
Kxistján hefur við bók Cohens sem ekki er óeðlilegt þar sem Kristján er í grein
sinni ekki að skrifa ritdóm um þá bók sérstaklega. En við verðum að meta það sem
við höfum og þessi eina gagnrýni, sem ég tel nokkrum vafa undirorpna, nægir ekki
til að dæma bók forheimskandi, enda væri þá h'ka heimskan farin að dreifast ansi
víða ef marka má Kristján sjálfan. Hann segir nefnilega að þessa villu megi víða
greina í fræðilegum ritum um stjórnun tilfinninganna, þó reyndar einkum í ný-
legum sjálfshjálparbókum eins og þeirra Cohens og Golemans.18 Ég veit það svo
sem ekki en tel ólíklegt að Kristján vilji þar með telja þessi fræðilegu rit for-
heimskandi. Þá telur Kristján að þessa skoðun sem hann eignar Cohen megi rekja
til Platons.19 Með þessum rökum væri Kristján þá einnig að halda því fram að rit
Platons væru forheimskandi. Þótt Kristján virðist miklu meiri aðdáandi Aristót-
13 Cohen (2003: 51).
14 Cohen (2003:19-22).
15 Kristján Kristjánsson (2005: 673).
16 Kristján Kristjánsson (2005: 673 og 678).
17 Cohen (2003: 48-49).
18 Kristján Kristjánsson (2005: 680).
19 Kristján kallar Cohen Platonista í dulargervi (2007^1: 175).