Hugur - 01.06.2009, Page 133

Rökskortur og villuótti
131
um að sjálfshjálparfræði hafi nánast ein og óstudd orsakað sjúkdómsvæðingu í
samfélaginu; brenglað hugmyndir okkar um ást og skemmt hjónabönd; lækkað
kröfur í menntakerfinu með áherslu á h'ðan; og valdið ofvexti óvísindalegra, óhefð-
bundinna lækninga. Þetta eru stór umíjöllunarefni og ekki er hér rúm til að bregð-
ast við öllu, en ég reyni að greina meginvandann við gagnrýni Salernos.
Almennt kýs ég að kenna nálgun Salernos við hálfsannleika, en honum má
skipta í tvennt eftir magni og gæðum. Hálfsannleikurinn um magn hefiir að gera
með þau ýktu áhrif sem Salerno eignar sjálfshjálparfræðum. Salerno getur vissu-
lega með rétti bent annars vegar á staðreyndir eins og að skilnuðum hefur fjölgað
og að greina má sjúkdómsvæðingu í samfélaginu og hins vegar á að sjálfshjálpar-
fræðum hefur einnig vaxið ásmegin á þessum tíma. En þar með má ekki skilyrðis-
laust fullyrða að hið síðara orsaki hið fyrra. Allt eins mætti snúa dæminu við og
telja vinsældir sjálfshjálparfræða stafa af því hve upptekið fólk sé af ákveðnum
viðfangsefnum í samfélaginu.
I öllu falli virðist Salerno einfalda myndina um of. Hann gerir ekki nægilegar
kröfiir til sín um að skoða samfélagið sem lifandi heild fjölda sjálfstæðra einstakl-
inga. Það er ekki nægilegt að kenna einu fyrirbæri að langmestu um. Til saman-
burðar gengur ekki að einblína á knattspyrnuiðkun sem orsök skrílsláta (húligan-
isma) eða þann sem selur hníf sem orsakavald í morði sem með honum er framið.
Þrátt fyrir að Salerno geti með réttu bent á hugmyndir í sjálfshjálpargeiranum sem
tengjast vandamálunum sem hann nefnir er svo margt sem kemur hlutum til leið-
ar, jafnvel þótt hugmyndin komi fyrst fram í sjálfshjálparriti. Það eru svo margir
aðrir sem þurfa að taka hugmyndina upp á arma sína, eins og læknar, sálfræðingar,
félagsfræðingar og kennarar sem hafa beinni áhrif á stofnanir samfélagsins en
sjálfshjálparfræðingar, nema að hann vilji gera allt þetta fólk h'ka að sjálfshjálpar-
fræðingum. Hvorug leiðin sem þyrfti að fara til að fá botn í hvernig sjálfshjálpar-
fræði gætu verið svona áhrifamikil getur því staðist: hvorki er skynsamlegt að
halda því fram að allir aðrir séu lítið annað en peð í valdavef sjálfshjálparfræðing-
anna né að gera nánast alla að sjálfshjálparfræðingum.
Hálfsannleikurinn um gæði kemur svo fram í þeirri einhUða mynd sem Salerno
dregur upp af áhrifum sjálfshjálparfræða, þau eru einungis slæm, aldrei góð. Sem
dæmi hafa AA-samtökin næsta örugglega átt þátt í að sjúkdómshugtakið hefur
verið víkkað út og það hefur í einhverjum tilfellum leitt til þess að fólk hefur af-
salað sér ábyrgð á h'fi sínu.27 Hugmyndin er hins vegar ekki til þess ætluð og hefur
auk þess gagnast mörgum í að horfast í augu við vanda sinn með áfengisfíkn og
aðrar fíknir. Það að hægt sé að misnota hluti, eins og bótakerfi fyrir öryrkja svo
annað dæmi sé tekið, er ekki endilega ástæða til að leggja þá af.
Annað dæmi er að Salerno telur áherslu á tilfinningalíf nemenda hafa skaðað
menntakerfið verulega. Þetta hafi leitt til þess að allar námskröfur hafi verið
minnkaðar sem komi fram í lélegri námsárangri.28 Salerno nefnir heilmikið af
tölum um dvínandi námsárangur í bandarískum skólum og vel má vera að aukin
27 Salerno (2005:136).
28 Salerno (2005:188).