Hugur - 01.06.2009, Síða 153

Inngangur að hugsun Emmanuels Levinas
151
hinnar fyrstu heimspeki. En því þarf að bæta við að af þessu leiðir að siðfræðin
getur ekki verið traust undirstaða fyrir tiltekið kerfi eins og raunin varð innan
heimspekinnar og verufræðinnar. Þetta er það sem Levinas á við með „upp-
hafsleysi". Siðfræðileg ábyrgð liggur sjálfsveruleikanum til grundvallar og setur
mark sitt á hann, en hún er ekki „arché“ - meginregla eða upphaf- því hún á sér
hvorki eðli (henni verður ekki komið fyrir innan verufræðikerfis) né upptök: hún
er af toga ómunatíðarinnar.
Já, til er tími sem skilja má á grundvelli nærverunnar og nútíðarinnar, þar
sem fortíðin er ekkert annað en nútíð sem haldið er í og framtíðin er
nútíð í vændum [sbr. eftirheldni [rétention\ og framleitni \_protention\ hjá
Husserl14]. Endurbirtingin væri þá grundvallarháttur hugarstarfseminnar.
En útfrá siðfræðilegum tengslum við Hinn se' égglitta í tímahugtakpar sem
fortíð ogframtíð eiga sér sérstaka merkingu. I ábyrgð minni Jyrir Hinum
kemurfortíð Hins, sem hefur aldrei verið nútið min, „mér við“, hún er ekki
endurbirtingfyrir mér. Hvað framtíðina varðar, þá er hún ekki vænting
mín eftir nútíð sem bíður mín fullbúin og sambærileg við óhagganlega
skipan verunnar, „rétt eins og væri hún þegar komin“, rétt eins og tíman-
leikinn væri einn óslitinn samtími.15
Þessi fyrirbærafræði ábyrgðarinnar sem kemur yfir mig í samfundinum við Hinn
og við reynum hér að ná tökum á leiðir í ljós þrjá þætti siðfræðinnar sem fyrri
heimspekingar hafa vanrækt: (i) hin siðfræðilegu tengsl búa yfir tímanlegri vídd
sem þeim er eiginleg og Levinas nefnir „söguleika" [„diachronieff (2) þessi
tímanlega vídd siðfræðilegra tengsla kallast ekki á við fortíð Hins þannig að ég
þekki þessa fortíð eins og hún væri mér saga eða frásögn, heldur stafar tengingin
hér af því að Hinn býr yfir „ómunafortíð", fortíð sem ætið verður mér ókunn vegna
þess að Hinn þekkir hana ekki sjálfur, að minnsta kosti ekki að öllu leyti; og þar
af leiðir (3) að sú staðreynd að mér er kleift að finna til ábyrgðar gagnvart Hinum
verður hvorki rakin til samnings né heldur á hún rætur að rekja til samfélagsins,
hvað þá til einfaldrar viljahyggju \volontarisme\.
14 Sbr. Edmund Husserl, Sur la phénoménologie de la conscience intime du temps, þýð. Jean-
Fr,imI'ois Pestureau, Grenoble, Jéröme Millon, Collection Krisis, 2003. 1 þessari bók eru
íyrirlestrar sem haldnir voru 1901,1905 og 1907. [Fjallað er um þessi hugtök, og greiningu
Husserls á tímanum almennt, hjá Dan Zahavi, „Sjálfið og tíminn", Viðar Þorsteinsson þýddi,
Hugur 17/2005, bls. 97-107, hér bls. 103-104. - Þýö.}
15 Emmanuel Levinas, Entre nous. Essais sur le penser-a-l’autre, París, Bernard Grasset, 1991,
bls. 133-4. Skáletrun mín.
16 Þetta hugtak er afar margslungið hjá Levinas og við getum ekki gert því fullnægjandi skil
hér. Þó má geta þess að söguleikahugtakið hefur ekki sömu merkingu hjá Levinas og það
hefur hjá Ferdinand de Saussure. Levinas kallar tímanleika siðfræðinnar „söguleika” vegna
þess að hann felur í sér að flæði ætlandinnar er skorið „á ská“ (díagónalt) sé miðað við
hefðbundinn skilning fýrirbærafræðinnar frá dögum Husserls á umræddu flæði. Um þessi
efni má lesa hjá Paul 01ivier,„Diaconie et diachronie: De la phénoménologie á la théologie“,
Noesis, nr.3 (La métaphysique d’Emmanuel Levinas), 2000, vefslóð http://noesis.revues.org/
documentio.html.