Læknablaðið - 15.01.1995, Síða 95

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
81
Brjóstakrabbameinsgenin:
BRCA1, BRCA2
og hugsanlega fleiri
Jórunn Erla Eyfjörö
Helga M. Ögmundsdóttir
Eins og lesendum Lækna-
blaðsins mun kunnugt hefur
nýlega tekist að einangra svo-
kallað BRCA 1 gen — „breast
cancer 1 gen“ (1, 2). Genið fékk
nafn fyrir fjórum árum þegar
fyrst kom í ljós að gen sem
tengdist ættlægri áhættu á að fá
brjóstakrabbamein væri stað-
sett á lengri armi litnings 17.
Síðan hafa farið fram miklar
rannsóknir á þessu svæði sem
hafa meðal annars sýnt að
tengsl við það er helst að finna í
fjölskyldum þar sem sjúkdómur
kemur fram í ungum konum og
þar sem einnig kemur fram
krabbamein í eggjastokkum.
Reyndar hefur verið rætt um að
réttara væri að kenna genið við
báðar þessar tegundir krabba-
meina. Nokkuð hefur verið á
reiki hversu stórt hlutfall ætt-
lægs brjóstakrabbameins megi
rekja til tengsla við þetta gen.
Mjög háar tölur hafa verið
nefndar, en eru að öllum líkind-
um ofmat vegna þess hvernig
það úrtak sem rannsakað hefur
verið er valið, það er aðeins
hafa verið skoðaðar fjölskyldur
með mjög sterka ættarsögu víða
að úr heiminum. meðal annars
frá íslandi (3). Einangrun
BRCAl gensins er vissulega
mikilvægur áfangi í rannsókn-
um á orsökum ættlægs brjósta-
krabbameins. Sá galli er þó á
Frá Rannsóknastofu í sameinda- og
fruniulíffræði, Krabbameinsfélagi ís-
lands.
gjöf Njarðar að genið er risa-
stórt og þær breytingar sem
þegar hafa fundist í því breyti-
legar, þannig að hraðvirk grein-
ing í fjölskyldum er ekki í sjón-
máli.
Ymis önnur gen hafa verið
nefnd í sambandi við aukna
áhættu á brjóstakrabbameini.
Það er orðið vel þekkt að stökk-
breytingar sem verða í æxlis-
bæligeninu p53 á styttri armi
litnings 17 í illkynja æxlum virð-
ast spá verri lífshorfum krabba-
meinssjúklinga með slík stökk-
breytt æxli (4). Einnig eru
þekktar arfgengar breytingar í
p53 geni þótt þær séu miklu
sjaldgæfari. í slíkum fjölskyld-
um koma fyrir brjóstakrabba-
mein í ungum konum en einnig
sarkmein, heilaæxli, hvítblæði
og krabbamein í nýrnahettu-
berki, og er þetta sjúkdóms-
munstur kennt við Li og Frau-
meni (5). Sjaldgæfar breytingar
á androgen viðtaka virðast í
sumum fjölskyldum tengdar
brjóstakrabbameini í körlum
(6) og vísbendingar eru um
aukna tíðni brjóstakrabbameins
meðal þeirra sem eru arf-
blendnir með tilliti til ataxia tel-
angiectasia gens/gena (AT).
Breytingar í þessum genum geta
hins vegar aðeins skýrt mjög lít-
inn hluta af ættlægu brjósta-
krabbameini í fjölskyldum sem
ekki sýna tengsl við BRCAl.
Einangrun BRCAl gensins
var tilkynnt á fréttamannafundi
14. september síðastliðinn,
þremur vikum áður en greinin
um það birtist í tímaritinu
Science (7). Samtímis var til-
kynnt að sýnt hefði verið fram á
tengsl ættlægs brjóstakrabba-
meins við annað litningasvæði,
það er á litningi 13ql2—13. Var
svæðið nefnt BRCA2 og greinin
um það birtist tveimur vikum
eftir fréttamannafundinn (8).
Petta gen eða breytingar í því,
virðast auka mjög áhættu á
brjóstakrabbameini, sérlega hjá
ungum konum eins og BRCAl,
en er frábrugðið BRCAl að því
leyti að ekki virðist um að ræða
aukna hættu á krabbameini í
eggjastokkum í þessum fjöl-
skyldum. Athuganir á tengslum
við BRCA2 benda til þess að
hugsanlega komi einnig fram
aukin hætta á brjóstakrabba-
meini í körlum. Höfundar telja
að rekja megi háa krabbameins-
tíðni í álíka stórum hluta þeirra
fjölskyldna, sem rannsakaðar
hafa verið, til breytinga í
BRCAl og BRCA2, og að auk
þess sé um önnur gen að ræða
sem enn eru óþekkt en gætu
verið að verki í þeirn fjölskyld-
um sem hvorki sýna tengls við
BRCAl né BRCA2.
Á litningi 13, og reyndar mjög
nálægt BRCA2, er einnig stað-
sett retinoblastoma genið (Rb)
sem er fyrsta skilgreinda æxlis-
bæligenið. Þetta gen hafði dálít-
ið verið rannsakað í brjósta-
krabbameinsæxlum hérlendis
og kom í ljós að algengt var að
þetta svæði hefði tapast af öðru
eintaki litningsins. Við athugun
á fjölskyldusögu kom í ljós að
slíkt genabrottfall var marktækt
algengara hjá konum sem áttu