Helgafell - 01.05.1953, Blaðsíða 48

46
HELGAFELL
liann myndaðist. Álmleir var einnig
bætt í kerið, jafnótt og hann eyddist,
en stöðva varð framleiðsluna í livert
skipti, sem skipta þurfti um kolstaf-
inn. Við þetta kólnaði bræðsluofninn
og rafmagnseyðslan varð nokkru
meiri vegna þessa og auk þess fór ætíð'
nokkur tími í skiptin. Það var því
mjög mikilvægt fyrir álmiðnaðinn er
Svíinn Söderberg fann upp hinn sjálf-
brennandi kolstaf. Hann er þannig
gerður, að jafnóðum og neðri hluti
hans brennur er bætt ofan á hann, en
sjálfur sígur hann með jöfnum hraða
niður í ofninn. Nú varð mögulegt að
stækka ofnana og auka afköstin mik-
ið. Til marks um stærð þessara kol-
stafa má geta þess, að' þvermál þeirra
getur verið allt að 2 metrar og þola
þeir 30.000—40.000 ampera rafmagns-
straum. Hér er sýnd hráefnis- og
orkuþörf við framleiðslu á einni smá-
lest af álmi.
Álmleir 1950 kg.
Kryolit 50— 70 —
Kol í kolstaf 500—600 —
Raforka 18.000—22.000 kílówött.
Af tölum þessum sést, að lang-
stærsti liðurinn er raforkan. Fyrsta
skilyrðið fyrir vinnslu álms er því
ódýr orka, og er ekki undarlegt, þó
framleiðslan liafi flutzt til þeirra
landa, sem mikla vatnsorku hafa.
Fremst má þar telja: Bandaríki Norð-
ur-Ameríku, Kanada, Frakkland,
Noreg og England. Árið 1946 fram-
leiddi Kanada 176.000 smálestir og
Noregur 16.500. Noregur verður þó
að flytja inn allan álmleir og sést á
þessu, að ódýr vatnsorka er frumskil-
yrð'ið, en flutningur hráefnisins hefur
minni þýðingu.
Hinir óvenjulegu eiginleikar álms,
sameining lítils rúmmálsþunga (þ. e.
lítillar eðlisþyngdar) og mikils styrk-
leika, skipuðu því þegar í fremstu röð
nytjamálma. Einnig má breyta eigin-
leikum þess á margvíslegan hátt með
blöndun við aðra málma. Eru það
einkum kísill og málmarnir kopar og
magnesium, sem til þess eru hafðir.
Þannig er til dæmis hægt að gefa álmi,
með því að blanda í það kísil og
magnesium, mjög góða leiðslueigin-
leika fyrir rafmagn. Þessi málmblanda
hefur auk þess mikinn styrkleika og
er því ákjósanleg í háspennulínur fyr-
ir rafmagn.
Flugvélasmiðir 20. aldarinnar upp-
götvuðu fljótt þennan létta en þó
sterka málm, og álm og álmblöndur
urðu brátt undirstaða stóriðnaðar í
flugvélasmíði. Ef til vill má segja, að
hornsteinn nútíma ílugvélasmíði hafi
verið lagður, af þeim Ilall og Héroult,
árið 1886. Álm á miklum og auknum
vinsældum að fagna á heimilunum.
Allir þekkja álm-pönnur, potta, katla
og' margt annað, sem hver húsmóðir
telur til nauðsynja sinna. Svona mætti
lengi telja, en segja má að notkun
álms sé stöðugt að aukast, og er það
nú notað, jafnt í hina smæstu og ein-
földustu hluti sem í hina stærstu og
margbrotnustu, svo sem vélahluta og
styrktargrindur í stórhýsi. Gera má
ráð fyrir, að notkun þess í byggingar-
iðnaðinum fari vaxandi og má í því
sambandi geta þess, að yfirbygging
hins nýja risaskips, „The IJnited
States“, er að mestu úr álmblöndu.
Er ræða á möguleika okkar Islend-
inga til vinnslu á álmi í stórum stíl,
verður að athuga eftirfarandi atriði:
1. Útvegun hráefna. Eru það eink-
um bauxit og kol í kolstafi, og er