Frjáls verslun - 01.05.2015, Side 220

220 FRJÁLS VERSLUN 5 tbl. 2015
Fyrir 300 árum var umræðan um launamun kynjanna komin
af stað. Í alþingissamþykkt frá 13. júní 1720 það ár um lausa ­
menn, vinnuhjú og lausagangara segir: „Ef kona gjörir karl­
mannsverk með slætti, róðri eða torfristu, þá á að meta verk
hennar sem áður segir um karlmann til slíkra launa.“
H vað er það sem gerir að verkum að víða fá karlar talsvert
hærri laun en konur – fyrir sömu
eða samskonar vinnu þrátt fyrir
stöð uga baráttu og yfirlýsingar
áratugum saman um að upp ­
ræta eigi muninn? Nú er komið
árið 2015 og enn er óútskýrður
launamunur karla og kvenna –
ekki bara á Íslandi heldur um
allan heim. Er nema von að spurt
sé hvers vegna þetta sé svona
ennþá?
einu sinni var …
Í alþingissamþykkt frá 13. júní
1720 um lausamenn, vinnuhjú
og lausagangara segir: „Ef kona
gjörir karlmannsverk með slætti,
róðri eða torfristu, þá á að meta
verk hennar sem áður segir um
karlmann til slíkra launa.“
Strax þá var farið að ræða
launamun en til sjós var jafnræði
meira en annars staðar og fengu
konur greitt til jafns við karla.
Svo liðu tímar og um 300 árum
seinna eða í nóvember 1930
sagði í vikuútgáfu Alþýðublaðs­
ins: „Vinna skal að því, að konum
og unglingum, sem vinna sömu
erfiðisverk og karlmenn, sé greitt
karlmannskaup.“
Það var svo í febrúar 1961 að í
Þjóðviljanum sást þessi máls­
grein: „Þeim fjölgar nú stöðugt
sem viðurkenna þá staðreynd að
það sé ekki aðeins ranglæti held­
ur engu síður hláleg fjarstæða að
konur skuli hafa miklu lægra kaup
en karlar fyrir sömu vinnu.“
Svo mörg voru þau orð. Á
Norðurlöndum var Ísland fyrst til
að fullgilda samþykki Alþjóða­
vinnumálastofnunarinnar nr.
100, frá 1951, sem kveður á um
að karlar og konur eigi að fá
jöfn laun fyrir jafnverðmæt störf.
Alþingi samþykkti að frá og með
árinu 1967 ætti að ríkja launa­
jöfnuður á Íslandi en það gekk
ekki eftir. Jafnlaunaráði, sem
stuðla átti að jafnrétti kvenna og
karla á vinnumarkaði, var komið
á með lögum árið 1973.
önnur lönd
Mismunur á launum karla og
kvenna er ekki bundinn við
Ísland og má reglulega sjá
frétt ir í erlendum miðlum eins og
þessi tvö dæmi sýna: Í tímaritinu
Bio logical, Social, and Organiza­
tional Components of Success
for Women in Academic Science
and Engineering árið 2006 voru
laun karla og kvenna í akadem­
ískum störfum í Bandaríkjunum
borin saman og kom í ljós að
konur voru að jafnaði með um
13% minni laun en karlar. Í Bret­
landi skýrði Guardian frá því um
miðjan ágúst 2014 að fjórum
áratugum eftir að ákveðið var í
Bretlandi að greiða skyldi sömu
laun fyrir sömu vinnu fengju
kvenkyns yfirmenn eftir fertugt
ennþá 35% lægri laun en karl­
kyns félagar þeirra.
eKKi bara Kynið
Launamunur þekkist ekki bara
milli kynja heldur tíðkast víða að
greiða lægri laun til þeirra sem
eru af öðrum kynþætti en þeim
sem ræður hverju sinni. Þannig
fá þeir sem hafa annan húðlit en
hinn bleika gjarnan lægri laun á
Vesturlöndum og hefur verið hart
barist fyrir því að leiðrétta þann
mun.
staðan svipuð og annars
staðar Á norðurlöndum
Í maí kom út skýrsla á vegum
aðgerðahóps stjórnvalda og
samtaka aðila vinnumarkaðarins
til að vinna að launajafnrétti
kynjanna. Þar kemur fram að
kynbundinn launamunur, óskýrð ­
ur launamunur – sá hluti sem
ekki er hægt að skýra með
þeim aðferðum sem notaðar
eru í skýrslunni – sé um 6,5% á
Íslandi á meðan hann er um 5%
í Svíþjóð og um 7% í Danmörku
og Noregi.
Kynbundinn launamunur
noregur 7,0%
danmörk 7,0%
ísland 6,5%
svíþjóð 5,0%
Nokkur mismunur er á milli
almenna vinnumarkaðarins og
þess opinbera hér á landi og er
launamunurinn heldur minni á
opinbera markaðnum. Í sömu
TexTi: viGdíS STefánSdóTTir.
Myndir: aðSendar.
Þaulsætinn
kynbundinn launamunur:
draugur
vr *Kynbundinn launamunur – leiðréttur – er 8,5%, skv. könnun Vr. *Almennur launamunur – heildarlaun – er 13,3%, skv. könnun Vr.
skýrsla aðgerðahóps stjórnvalda og aðila vinnumarkaðar *Kynbundinn launamunur – leiðréttur – er 6,5%. *Almennur launamunur – heildarlaun – er 18,0%.