Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Page 62

52
TÍMARIT MÁLS OC MENNINGAR
í öll sín útlegðar ár. Fyrir hinum upphaflega höfunfli er Gísli ekki bar-
dagahetjan fyrst og fremst. En nú er hann hetjan og sigurvegarinn á
síðustu stund lífsins. Og hann þarf að gefa konu sinni skýringu þess
fyrirbæris: Hann er ungur í annað sinn, hann er á ný kominn í tengsl
við æsku sína: Faðir minn gaf sveini sínum þetta þreklyndi. — Frækn-
leiki hans í vopnaviðskiptunuin er eins og tákn þess andlega sigurs, er
hann vinnur í þessum hildarleik. Hann hefur sigrazt á öllu sínu hugar-
víli, liann hefur lirakið á flótta óttann um að geta ekki unnið hjarta
konu sinnar. Hann er heilsteypt hetja hins forna siðar. Það er há-
punktur og lok sögunnar.
V
I þessum lauslegu athugunum, sem ég hef sett hér fram um Gísla
sögu Súrssonar, þykist ég hafa fært allsterkar líkur fyrir því, að sagan
muni hafa borizt mjög af þeirri leið, sem henni hafi upphaflega verið
mörkuð, og beri hún þeim uppruna sínum greinilegt vitni. — Það er
sameiginlegt flestum íslendingasagnanna, að það er í myrkrunum hul-
ið, hvernig þær liafa til orðið, og ekki síður hitt, að þær hafa farið
margra á milli, áður en þær komust í það form. sem okkur hefur borizt
í liendur. Þær gengu mann frá manni í frásagnarformi, áður en þær voru
settar á bókfell. Síðan eru þær afritaðar af mönnum, sem nútíminn veit
engin deili á, og við hverja umritun breyttu þær um form og svip meira
eða minna, ýmist fyrir handvömm eða af ásettu ráði ritarans, er taldi
sér Ieyfilegt að breyta eftir því, er honum þótti betur fara. Og stundum
týndist blað eða blöð, svo að yrkja þurfti í eyður. Þær mismunandi
gerðir, sem varðveitzt hafa af Gísla sögu Súrssonar, eru eitt skýrasta
dæmi um þessi örlög sumra Islendingasagnanna. Það þarf því engan
að undra, þótt hinn ujiphaflegi brennipunklur sögunnar hafi viljað fel-
ast í umbúðum, sem sögulegri þóttu og betur voru við hæfi neytenda.
Þróun Gisla sögu get ég hugsað mér eitthvað á þessa leið:
Hin upphaflega kveikja hennar eru hinar örlagaríku ástir, sem mág-
konurnar ræða um í dyngjunni, og þungamiðja sögunnar er, hvernig
þau hjónin í samhúð sinni leysa þann vanda, sem fyrri ástir Auðar
færa þeim að höndum. Áhrif kristinnar trúar fléttast saman við vanda-
málið, eins og í sögunni af Snæbirni galta, og útlegðin verður tæki til
að dýpka drættina í sögu hinnar andlegu haráttu. En þess háttar sál-