Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 93

JARÐVEGUR OG RÆKTUN
83
Ræktun engjajarðvegs hefur að markmiði klofnun lífræns efnis sem safnazt hefur
fyrir. Til þess að fá nokkru áorkað um þetta verður að plægja engið upp og sá í það.
Þegar engið er orðið gamalt er ekki hægt að nota forplóg heldur verður að nota ein-
faldan plóg til plægingarinnar, sem tekur auk þess mikinn kraft og verður því mjög
dýr. Einnig þarf mikla herfingu eftir plægingu. Eftir að engið hefur verið plægt upp
á að nota það fyrir garðjurtir og fóðurkorn í 6—7 ár, þ. e. einærar jurtir.
Einærar jurtir safna engu lífrænu efni í jarðveginn, en þurfa hinsvegar stöðuga
klofnun þess sér til viðhalds. Fyrsta árið eftir að engið hefur verið plægt er mikið
umframmagn af köfnunarefni í því og þá á að sá t. d. grænmeti. Jurtir sem mynda
mikið eggjahvítuefni þurfa einnig mikið vatn t. d. grænkál, tómatar, gúrkur, melón-
ur og einnig lauktegundir.
Á öðru ári er hentugt að rækta textíl-jurtir og jurtir sem mynda trefjar, einnig
jurtir sem mynda feiti og olíur í fræjunum. Þar á eftir koma: hart vorhveiti, malt-
bygg, hirsi og safaríkar fóðurjurtir.
Eftir grasrækt í 7—8 ár er jarðvegurinn alveg laus við allskonar pestir og illgresi
sem fylgir kornakrinum. Grasræktin verkar þannig sem einskonar sótthreinsun við
illgresi og sníkjudýrum.
Jurtir eins og sykurrófur, iðnaðarkartöflur og maltbygg eiga bezt heima í akur-
sáðskiptunum, en jurtir sem framleiða trefjaefni og olíu í fóðurefnasáðskiptunum,
t. d. hör, hampur, bómull. Það er kunnugt að olíukökur þær sem til verða við press-
un olíunnar úr fræjunum eru mjög verðmætt skepnufóður, innihalda allt að 90%
eggjahvítuefni. Þess ber þó að gæta að sumar olíuplöntur innihalda eiturefni í fræj-
unum og má því ekki nota kökurnar til fóðurs t. d. rísinusfræ, rapsfræ og mustarðs-
fræ. Hör á að rækta strax á öðru ári eftir að engið er plægt, einnig valmúur og olíu-
plöntur nema sojabaunir sem eru belgjurt og á að ræktast í akursáðskiptunum. Jurta-
tegundirnar þrjár, lín, hart vorhveiti og rautt hirsi hafa það sameiginlegt að eggja-
hvítuefni er mikið í fræjum þeirra. Línolía er mjög verðmæt og hart vorhveiti er
bezta brauðkomið.
I þriðju röð á eftir grasi koma safamiklar fóðurjurtir og rótarhnýði t. d. gulrætur.
Jurtir til súrheysverkunar eiga að koma fyrsta árið á þann hluta landsins sem ekki
e: sáð grænmeti. Síðasta árið kemur svo einhver sú tegund sem sá má undir gras t. d.
vorbygg, hafrar eða vorhveiti.
Grasrækt á enginu á að standa yfir í 7—8 ár en á akrinum í hæsta lagi 2 ár. I
engjagras á að nota fjölbreyttar tegundir grasa en í því á ekki að vera nema svo sem
10% af belgjurtum (t. d. sænskur smári).
Við öflun heyja af grasvelli er spurningin hvenær eigi að slá mjög mikilvæg. Tak-
markið er auðvitað að velja sláttutímann þannig að sem mest fóður fáist af hverjum
hektara. Áður var talið að bezt væri að slá svo seint sem unnt væri. En þetta er rangt.
Rannsóknir sýna að meðan stendur á blómgun og jrœmyndun jurta nota þær engin
steinefni frá jarðveginum sér til næringar, heldur fer fram flutningur efna sem þegar
eru fyrir hendi til blaðanna og þar fer fram myndun á eggjahvítuefnum og fitu
sem svo safnast í fræin eftir blómgunina.
Við blómstrunina eyða jurtirnar óhemju orku t. d. minnka proteinefni þeirra um