Tímarit Máls og menningar - 01.12.1953, Síða 97

PAUL ÉLUARD
207
listin tók hug hans allt til dauða og hann hefur m. a. gefið út tvær bæk-
ur um Picasso (ljóð og prósa) en þeir voru alla tíð nánir vinir. 1952
gaf hann út úrval úr ritum um list og var að undirbúa annað bindi þess
verks þegar dauðann bar að höndum.
Pólitískar ástæður réðu sjálfsagt nokkru um upplausn surrealismans.
Aragon gekk í lið með kommúnistum þegar upp úr 1930. En bylting
surrealismans var þrátt fyrir allt einkum bókmenntaleg bylting („Við
reynum ekki að breyta siðum mannanna að neinu leyti“, yfirlýsing frá
„Bureau de recherche surréaliste“, jan. 1925) eða bylting fyrir bylt-
inguna; ef byltingin næði völdum hlaut surrealisminn að verða and-
stæður henni. En pólitískar ástæður réðu ekki öllu. Listrænt var sur-
realisminn kominn á enda þróunar sinnar skömmu eftir 1930. Endur-
nýjunarafl hans var þrotið. Þeir sem héldu fast við kenninguna hlutu að
snúast í hring á sama púnktinum. En það var tvennt ólíkt að halda fast
við kenninguna, eins og Breton gerði, eða afneita öllu sem áunnizt hafði
í þessu merkilega „andlega ævintýri“ aldarinnar. Skilnaður Aragons við
surrealismann var alger, ljóð hans síðan erú ort í hefðbundnum stíl, og
hann leikur sér jafnvel að því að finna ný rím og hætti sem minna
nærri því á íslenzkar rímþrautir. En í skáldskap Éluards er hinsvegar
um enga slíka gjörbreytingu að ræða. Breytingin varð því minni sem
hann hafði áður verið óbundnari surrealismanum í skáldskap sínum.
Hann hafnaði ekki því sem áunnizt hafði, en víkkaði svið skáldskapar
síns, gaf honum meiri mannlega skírskotun.
í ljóðum Éluards milli 1930 og 1938, La Vie immédiate, La Rose
publique (sem sumir telja hina síðustu surrealistisku bók hans og jafn-
framt þá sem er trúust surrealismanum), Les Yeux fertiles, Cours na-
turel, gætir meiri óróa, meiri kvíða en í fyrri bókum hans. Atburðir
samtímans láta hann ekki ósnortinn, og í Cours naturel (1938) tekur
hann fullan þátt í örlögum meðbræðra sinna. Spánarstyrjöldin varð
honum efni margra ljóða, þ. á m. La Victoire de Guernica og Les Vain-
queurs d’hier périront (Þeir sem sigruðu í gær munu farast) þar sem
vonin verður þó sterkari en örvæntingin. En samt ríkir einhver óvissa
í Ijóðum Éluards frá þessum tíma, þar er ekki það tæra ljós sem ríkti
í Captilale de la Douleur. Það er eins og skáldinu takist ekki að sigra
andstæðurnar, andstæður samtímans og kannski andstæður síns eigin
lífs.