Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Page 95

er átak til aÖ skilja grundvallarhugsunina
í staðsetningum, hreyfingum og látbragði."
ASspurður um það hvort ekki glatist
tjáningarfrelsið þegar unnið er eftir slík-
um forskriftum svarar hann: „Hvers er
fremur að vænta á tímum stjórnlausrar
framleiðslu en einmitt kvartana urn glatað
tjáningarfrelsi listamanna? Samt má einn-
ig á þessum tímum greina samfellda þróun,
til dæmis í tækni vísindanna þar sem ár-
angur næst og er skilað áfram svo að und-
irstaðan eflist. Og „frjálsir" leikhúsmenn
eru síst frjálsari en aðrir, ef betur er að
gáð. Venjulega verða þeir seinastir manna
til að losa sig við aldagamla fordóma,
kreddur og komplexa. Fyrst og fremst eru
þeir þó skammarlega háðir áhorfendunum
„sínum“. Þeir verða að „halda athyglinni",
umfram allt að gera áhorfendur „spennta",
með öðrum orðum að ganga þannig frá
fyrsta atriðinu að það síöasta „gangi út“,
þeir annast einskonar sálarsnyrtingu áhorf-
endanna, þreifa fyrir sér um smekkinn og
taka svo mið af honum; í stuttu máli: það
er ekki leikaranna að hafa ánægju af gerð-
um sínum heldur að vinna eftir mæli-
kvarða, sem þrengt er ttpp á þá. Þannig er
leikhúsið enn að mestu í aðstöðu vörusal-
ans gagnvart áhorfendum — og hvemig
ætti þá að fara mikið fyrir frelsi til að
glata? f hæsta máta er það frelsi til að
velja sér þjónkunarmátann við áhorfendur".
Og enn segir hann: „Það er kominn
tími til að losa sig við þessa almennu fyrir-
litningu á kópéringttnni. Hún er síður en
svo „auðveldari". Hún er engin skömm,
heldur list. Eða með öðram orðum verður
að gera hana að list einmitt til þess að
forðast datiða stælingu og stöðnun. Tökum
til dæmis mína eigin reynslu af kópéring-
ttm: Sem ieikritahöfundur hef ég kópérað
japanska, gríska og elísabetanska leikritun,
sem leikstjóri kópéraði ég tækni gaman-
leikarans Karls Valentins og sviðsteikning-
Hörmulegt slys eSa farsótt?
ar Caspars Nehers án þess að finna nokk-
urn tíma til ófrelsis. Fáið mér sómasamlegt
ntódel af Lear kóngi og ég skal skemmta
mér við að gera af því eftirmynd. Hver
skyldi svosem vera munurinn á því sem lesa
má í texta leikritsins, að Courage fær
bændafólkinu peninga fyrir jarðarför Kat-
rínar mállausu áður en hún fer og hinu,
sem í ljós kenttir við athugun módelsins, að
hún telur féð fyrst í lófa sér en laumar svo
einum peningi ofaní tuðruna aftur? Rétt
er að í texta leikritsins er aðeins hið fyrr-
nefnda að finna, hið síðara er verk Helenu
Weigel og frá því er greint í módelinu. Á
þá að halda sig við það fyrmefnda og
gleyma hinu? Þegar alit kemur til alls er
leikhús ekki annað en kópía af mannlegri
hegðun. Staðsetningamar og hreyfingar á
sviðinu eru, ef þær eru á annað borð nokk-
urs virði, Ijósastur vottur þessa. Leikhúsið
verður óraunsætt einmitt vegna þess að
það vanmetur gildi athugunarinnar. Leik-
aramir horfa inn í sjálfa sig í stað þess að
horfa á umhverfið. Mannleg samskipti, sem
eru aSalatriSiS, verða þeim ekki annað en
tæki til að sýna skaphita o. s. frv. Leik-
stjóramir nota leikritin eins og hvata fyrir
„uppljómanir“ sínar, einnig nýju leikritin,
sem em þó engar uppljómanir heldur at-
hugasemdir við veruleikann. Svoleiðis nokk-
uð ætti að taka enda og það heldur í dag
en á morgun. Vitaskuld þarf að læra hina
listrænu kópéringu engu síður en uppbygg-
ingu módelsins. Til að módeliÖ geti orðið
nýtileg fyrirmynd þarf að búa það þeim
eiginleikum sem til fyrirmyndar eru. Fyrir-
myndina verður að hreinsa af öllu því sem
ekki veröur leikið eftir. Og eftirlíking get-
ur verið ýmist þýlynd eða sjálfstæð. Gæta
ber þess einnig, að sú síðamefnda þarf
ekki endilega að vera „ólikari" fyrirmynd-
inni í öllu. í framkvæmdinni ætti að nægja,
að staÖsetningar, sem í módelinu þjóna því
hlutverki að segja söguna, séu hafðar til
85