Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Blaðsíða 104

Tímarit Máls og menningar
Hér á eftir er þýdd smágrein eftir Vitto-
rini, inngangur að fyrsta tölublaði tímarits-
ins il Politecnico, sem kom út 29. september
1945. Þó luttugu ár séu liðin síðan þetta
var skrifað hafa hugmyndir greinarinnar
gildi enn í dag og vekja enn miklar umræð-
ur á vettvangi menningarmála á Italíu.
„Barátta gegn þjáningu
Það mun enn líða langur tími þangað til
hægt verður að segja um hvort nokkur eða
nokkuð hafi sigrað í þessu stríði. En eitt er
víst, að það sem hefur glatazt er hæði mik-
ið og dýrmætt, og því miður sést allt of
Ijóslega hvernig það hefur glatazt. Ef okk-
ur tækist að telja hina föllnu mundum við
finna fleiri börn en hermenn; stríðið hefur
lagt í rústir afrek siðmenningarinnar í öll-
um sínum myndum; 25 alda gamlar borgir,
hús og bókasöfn, líkneski, dómkirkjur;
þeir staðir þar sem mestu hlóði hefur verið
úthellt, bera nöfn eins og t. d.: Mauthau-
sen, Maidaneck, Buchenwald, Dachau.
Og hver hefur heðið mest afhroð af völd-
um þessara athurða? I aldaraðir hefur okk-
ur verið kennt að álíta tilveru barnsins
heilaga. Og allir menningarsigrar manns-
ins liafa sýnt fram á helgi þess; eins og
brauðsins; eins og vinnunnar. „Hugsjónin"
hlýtur þá fyrst og fremst að hafa beðið af-
hroð, sú „hugsjón" sem kenndi okkur frið-
helgi þeirra, því nú hafa miljónir bama
verið strádrepin; nú er ráðist á það sem
var svo heilagt og það lagt í rústir. Og er
það ekki einmitt sú „hugsjón" sem hefur
beðið afhroð?
Eg vil strax taka það fram, að með þess-
ari „hugsjón“ á ég ekki við annað en
menningu okkar: hana sem hefur verið
grísk speki og síðan hellenísk, fomkristni,
miðaldakristni, húmanismi, endurreisn,
upplýsingarstefna, frjálslyndisstefna osfrv.,
og nú hefur að bakhjarli nöfn eins og
t. d. Thomas Mann og Benedetto Croce,
Benda, Huizinga, Dewey, Maritain, Beman-
os og Unamuno, Lin Yutang og Santayana,
Valery, Gide og Berdiaev.
Þessi menning hafði fyrir löngu fordæmt
alla þá glæpi sem fasisminn drýgði. Hvem-
ig og hvers vegna fasismanum tókst að
fremja alla þessa fordæmdu glæpi, er það
ekki spurning sem menningin verður að
svara ?
Ég efast um að nokkur verjandi þessarar
menningar — sem einnig er okkar menn-
ing — geti gefið okkur betra svar en það
sem við getum gefið okkur sjálf; og lík-
lega yrði hann að viðurkenna réttilega að
lítil eru þau áhrif sem hún hefur haft á
mennina, og kennt þeim enn minna.
Samt skulum við ekki gleyma því að
Platon tilheyrir þessari menningu. Og Krist-
ur. Já, einmitt Kristur. Vilja menn halda
því fram, að Jesús Kristur hafi haft lítil
áhrif? Þvert á móti. Hann hefur haft mjög
mikil áhrif. En allt það sem hann hefur
gefið mönnunum, eins og öll menning, sem
við höfum notið hingað til, eru áhrif sem
liafa nær einungis náð til vitsmuna manns-
ins en aldrei til athafna hans. Þannig hefur
menningin fætt og endurfætt sjálfa sig í
manninum, án þess nokkurntíma að endur-
fæða hann sjálfan í sínum miklu mögu-
leikum til athafna.
Grísk speki, rómversk speki, kristinfræði
allra tíma, virðast ekki liafa gefið mannin-
um annað en góða aðferð til þess að dul-
búa og réttlæta, eða hreint og beint tækni-
væða villimennsku sína. Er það boðskapur
menningarinnar að henni sé maðurinn óvið-
komandi; að hún geti ekkert fyrir hann
gert?
Eg neita þessu. Orsök þess að menningin
(undantekningar eru ýmis tímabil og svo
Sovétríkin) hefur aldrei getað beitt áhrif-
um sínum í þágu mannsins, er aðferðin
94