Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 41

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
ekki einusinni rúm til að gera grein fyrir því helzta. (Þó sakar ekki að geta
þess, að þeir marxistar sem mest hafa lagt af mörkum til þessarar umræðu
hafa verið „utangarðsmarxistar“, þ. e. menn í litlum tengslum við alþjóðleg-
ar byltingarhreyfingar og kommúnistaflokka (t. d. Marcuse og Wright Mills).
Þetta stafar ekki sízt af langvarandi hugmyndafræðilegri drottnun sovézka
kommúnistaflokksins yfir flokkunum í Vestur-Evrópu og víðar. Um leið og
því hefur verið haldið fram að firringin væri úr sögunni í Sovétríkjunum,
þareð einkaeign á framleiðslutækjunum hefði verið afnumin, hefur „andleg-
um“ afleiðingum kapítalismans á Vesturlöndum verið æ minni gaumur gef-
inn). En þó mikið hafi verið skrifað um fyrirbærið byggir samt allt það
veigamesta á marxískum grundvelli. Firringarkenning Marx hefur aðeins
fengið aukið innihald við heimfærslu uppá heimsvaldastig kapítalismans.
Hér verður aðeins stuttlega gerð grein fyrir nokkrum höfuðþáttum firr-
ingarinnar og öðru því sem gæti verið til skilningsauka á nútímabókmenntum
og skoðunum Lukácsar. En fyrst er nauðsynlegt að minnast aðeins á mis-
muninn á hlutgervingu og firringu. í rauninni er hér um að ræða tvær hliðar
sama fyrirbæris. Það er aðeins til hægðarauka að ég hef kosið að útskýra
þetta í tvennu lagi. Hlutgerving og firring eru samtengdar og verða ekki slitn-
ar sundur. Margt af því sem sagt hefur verið hér að framan um hlutgerving-
una mætti flokka undir firringu. Og það er ekki hægt að fjalla um firringu
án þess að partur þess fjalli einnig um hlutgervinguna. Það er líka algengt
að menn haldi sig við annað hugtakið eingöngu (einkum firringuna) og láti
það spanna fyrirbærið í heild sinni. Þetta hefur ótvíræðan ókost: merking-
in verður svo víðtæk að hugtakið fer að tjá jafnt allt sem ekkert. í stuttu
máli og yfirborðslega má segja að með hlutgervingu sé einkum átt við ákveð-
ið samfélagsferli, tilkomu og útbreiðslu vöruformsins og áhrifa þess á samfé-
lagsbygginguna og mannshugann. Með firringu er afturámóti fyrst og fremst
átt við sálarlegar og félags-sálarlegar afleiðingar samfélagsafstæðna einsog
eignaskiptingar, verkaskiptingar, vörumyndunar, markaðsbúskapar, stétta-
skiptingar, valdasamþjöppunar, upphleðslu auðmagns o. fl.
Firring er ekki algerlega kapítalískt fyrirbæri þó hennar gæti mest á síð-
ustu öldum, einkum eftir iðnvæðinguna. Það má jafnvel segja að hún hafi
alltaf verið til. Maður í frumstæðu samfélagi, sem á undir engan að sækja
og framleiðir eingöngu fyrir sjálfan sig og fjölskyldu sína með framleiðslu-
tækjum sem hann á sjálfur, á í flestum tilfellum í eilífri baráttu við náttúruna.
Og hann verður ekki fullkomlega sjálfs sín herra svo lengi sem hann hefur
ekki sigrazt á henni, auk þess sem hún firrir hann möguleikum til aukins
231